Jacek Kurzępa, Mariusz Gasztoł
Niedawno minęło 10 lat od powstania Związku Harcerstwa Polskiego na Litwie. Ten okrągły jubileusz jest doskonałą okazją by zaprezentować dotychczasowy dorobek organizacji, ale jest też drugi - ważniejszy powód - tej prezentacji. Harcerstwo Polskie na Litwie mogło rozwijać się dzięki pomocy i ofiarności wielu życzliwych mu osób i instytucji. Dziś nadszedł czas by za tę pomoc podziękować i powiedzieć o owocach jakie ona wydala.

Związek Harcerstwa Polskiego na Litwie (ZHPnL) jest jedną z największych i najbardziej dynamicznych organizacji polskich na Litwie. Liczy około 800 członków skupionych w 30 drużynach harcerskich działających na terenie Litwy południowo - wschodniej (tzw. Wileńszczyźnie). Poprzez obozy harcerskie, udział w akcjach charytatywnych, współpracę ze skautingiem litewskim oraz poprzez uczestnictwo w życiu lokalnych społeczności, harcerze starają się realizować swe powołanie wyrażone ideą służby: Bogu, Ojczyźnie i Bliźniemu. Dziś coraz więcej rodziców i nauczycieli na Litwie docenia rolę harcerstwa. Przyznają oni, że harcerstwo kształtuje ludzi aktywnych, wierzących we własne siły, uczy ich nie schematycznego myślenia ale i odpowiedzialności. Z kolei wychowankowie ZHPnL twierdzą, że jego zaletą jest nie tylko to, iż przygotowuje do wejścia w dorosłe życie ale że w pewnym sensie staje się też filozofią na całe życie.

Historię odrodzonego na Litwie harcerstwa podzielić można na trzy okresy. Pierwszy to lata 1989 -1992, czas spontanicznego rozprzestrzeniania się idei harcerskiej, powstawania pierwszych drużyn, obozów harcerskich odbywających się z dużym udziałem i pomocą ze strony Związku Harcerstwa Rzeczpospolitej. Drugi: 1993 -1995, okres usamodzielniania się ZHPnL, tworzenia sprawnych struktur wewnętrznych, wypracowywania systemu komunikacji i motywacji, zaplecza finansowego oraz budowy szeroko rozumianych więzi ze społecznością w której harcerstwo funkcjonuje. Okres trzeci , trwający od roku 1995 do chwili obecnej to czas stopniowej stabilizacji w ramach której toczy się codzienna praca wychowawcza w drużynach połączona ze służbą na rzecz otoczenia.

I. Zakładanie fundamentów. 1989-1992




Kiedy w latach 1988 - 1989 na Litwie rozpoczęło się odrodzenie narodowe przebudzili się też Polacy. W 1989 r. do polskich szkół w Wilnie przybyli pierwsi instruktorzy Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej z ofertą pomocy w stworzeniu polskiego harcerstwa. Trudno dziś opisać jak ciężkie i żmudne było to zadanie. Przyzwyczajeni do starych wzorców nauczyciele próbowali, czasami, zapisywać do harcerstwa całe klasy tak jak niegdyś tworzono organizację pionierską. Brak było mundurów, sprzętu biwakowego, doświadczenia a przede wszystkim kadry. Jednak dzięki determinacji i poświęceniu wielu drużyn i instruktorów z ZHR-u w latach 1989 -1992 udało się zorganizować pierwsze kursy szkoleniowe, biwaki i obozy harcerskie. Niemała część młodzieży mogła też wyjechać do Polski by uczyć się harcerskiego rzemiosła od starszych i bardziej doświadczonych druhów. Rzecz jasna nie sposób wymienić tu kilkuset osób, które przyczyniły się do odrodzenia harcerstwa na Litwie, trzeba jednak zaznaczyć, że nie byłoby to możliwe, gdyby nie kierujący referatem "Wschód" druhowie: Wiesław Turzański i Jacek Zaucha.



Dla dalszej, skutecznej działalności harcerstwa na Wileńszczyźnie kluczową sprawą była rejestracji organizacji przez władze litewskie w styczniu 1991 r. Związek Harcerstwa Polskiego na Litwie zarejestrowany został jako samodzielna, niezależna, organizacja wychowawcza. W myśl założeń kształtuje on swoich członków, w duchu etyki chrześcijańskiej, na ludzi aktywnych, uczciwych, zdolnych do bezinteresowności, oraz odpowiedzialnych za rodzinę, wspólnotę lokalną i kraj.

Jesienią 1991 r. odbył się I Zjazd ZHPnL. Przewodniczącym wybrany został Walery Tankiewicz, de facto już wcześniej kierujący organizacją i bardzo dlań zasłużony - to on doprowadził do rejestracji Związku.



Dużym przeżyciem cementującym wiarę religijną i więź z Macierzą był udział młodzieży ZHPnL w zlocie harcerskim pod Częstochową w sierpniu 1991 r. i spotkanie z Ojcem Świętym. W wyjeździe do Częstochowy wraz z polskimi harcerzami brali też udział skauci litewscy. Było to potwierdzeniem otwartości ZHPnL i początkiem bliższych kontaktów ze skautingiem litewskim (który posiadał własną organizację nawiązującą do wzorców przedwojennych i emigracyjnych).

Harcerstwo polskie na Litwie również mogło poszczycić się tradycjami sięgającymi odległej przeszłości. W 1992 r. miał miejsce cykl imprez przypominających iż na Wileńszczyźnie harcerstwo swoimi korzeniami sięga roku 1912 oraz, że postaci i karty z okresu międzywojennego mogą być inspiracją i wzorem w pełnieniu służby harcerskiej dzisiejszych czasach. Centralnym wydarzeniem tych obchodów był Zlot Związku Harcerstwa Polskiego na Litwie w Podbrodziu (płn. Wileńszczyzna) na który przybyło wielu dostojnych gości, m. in. ambasador Rzeczpospolitej Polskiej na Litwie prof. Jan Widacki oraz liderzy polskich organizacji społecznych. Komendantką zlotu była ówczesna naczelniczka harcerek - Irena Gładka. W trakcie Zlotu - dzięki staraniom kapelana Związku ks. Dariusza Stańczyka -ZHPnL otrzymał sztandar ufundowany przez organizacje, oraz osoby prywatne z Litwy, Polski i z Zachodu.

Od początku swego istnienia harcerstwo polskie na Litwie utrzymywało kontakty nie tylko ze środowiskami harcerskimi w Polsce (ZHR, ZHP, POH), ale także z polskim harcerstwem na zachodzie Europy i w USA. To właśnie dh Franciszek Herzog i byli "Trzynastacy" z Wilna a obecnie harcerze - seniorzy zamieszkali w Chicago zorganizowali koncert i zbiórkę pieniędzy dla harcerstwa na Litwie. Dzięki nim można było zakupić w Wilnie miejską Stanicę ZHPnL - przeznaczoną na spotkania harcerskie i biuro Związku, rozwiązując przynajmniej częściowo, dręczący organizację, problem lokalowy. W dużej mierze dzięki pomocy materialnej i organizacyjnej Związku Harcerstwa Polskiego poza granicami Kraju (działającego w środowiskach polskiej emigracji) harcerze z ZHPnL kilkakrotnie brali też udział w obozach i zlotach na zachodzie Europy, w tym w Światowym Zlocie Harcerstwa Polskiego w Clumber Park w Anglii.



Od roku 1992 wobec pogarszającej się sytuacji społeczno - gospodarczej na Litwie oraz opadnięcia fali patriotyzmu warunki działania wielu organizacji społecznych, w tym i harcerstwa bardzo się pogorszyły. Dodatkowo sytuację komplikował ciągły odpływ kadry harcerskiej na studia do Polski, brak należytego wsparcia ze strony dorosłych i władz szkolnych. Powstała w pewnym stopniu paradoksalna sytuacja rosły oczekiwania wobec harcerstwa ze strony szkoły i społeczeństwa, a jednocześnie malało poparcie i zaangażowanie na rzecz harcerstwa ze strony tych samych środowisk. Faktycznie od 1993 r. ZHPnL znalazł się na głębokiej wodzie i od stworzenia skutecznych struktur organizacyjnych uzależnione było utrzymanie się związku na powierzchni.



C.D.N.