Wydawcy gorszego Boga? /*

Dzieje ruchu wydawniczego w naszym kraju były i są ściśle związane z polityką i przemianami społeczno-gospodarczymi.
Monografia Wojciecha Śliwerskiego Wydawcy gorszego Boga. Czasy, ludzie, wydarzenia 1988 - 1992. Harcerska Oficyna Wydawnicza w Krakowie opowiada o losach społecznej inicjatywy, której idea narodziła się w szeregach krakowskich harcmistrzów - powołania do życia, własnej - związanej ściśle z harcerstwem oficyny wydawniczej.

Jej historia, powiązana z ówczesną dynamicznie zmieniającą się rzeczywistością ukazuje całe spectrum spraw; od wykluwania się idei, po jej realizację, potem normalne działania wydawnicze, aż do końcowego aktu - jej likwidacji przez Główną Kwaterę ZHP. I co w tym wszystkim jest samopowtarzającą się melodią, taką wydawniczą pozytywką? To, iż my Polacy w obliczu trudności, zmieniającej się rzeczywistości - nie potrafimy działać wspólnie. Nie czujemy wspólnoty działania. Ważne są partykularne interesy poszczególnych jednostek i grup, ważne są układy w poszczególnych tych gremiach. A dopiero na "drugim planie" jawi się sedno sprawy - idea samodzielnego, niezależnego działania na rzecz harcerskiego środowiska, o którą tak naprawdę działacze z nim związani walczyli długie lata. Wcześniej bowiem "Wydawnictwo Harcerskie", powstałe w 1958 roku podporządkowane ideologii i realiom polskiego socjalizmu, powiązane było z Centralną Składnicą Harcerską, potem połączone z Młodzieżową Agencją Wydawniczą. Ta zaś powołana została do życia przez Federację Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej, w ramach której WH przekształcone zostało w Naczelną Redakcję Wydawnictw dla Dzieci i Młodzieży Szkolnej "Horyzonty".

Późniejsze losy obu wydawnictw, związane z upadkiem koncernu RSW Prasa, Książka, Ruch , potwierdzają konkluzję autora, iż Główna Kwatera ZHP oprócz braku dobrej woli, którą Wiktoria Dewitz (naczelniczka harcerek z lat 1945- 1948) w swoim liście nazwała "sobiepaństwem", nie miała kompletnie żadnej koncepcji na umocowanie "Wydawnictwa Harcerskiego", a później powstałej przy krakowskiej chorągwi "Harcerskiej Oficyny Wydawniczej" w strukturach ruchu społecznego jakim było polskie harcerstwo. A przecież harcerstwo biorące swój początek, u progu XX wieku od skautingu, mimo, iż czasy budowy niepodległego kraju wymagały od wszystkich wielu wyrzeczeń, dysponowało wieloma świetnymi podręcznikami, które drukowały takie oficyny jak Gebethner i Wolf czy Księgarnia św. Wojciecha. Autorzy sami wydawali swoje książki, zakładali własne, znakomite wydawnictwa. Idea odrodzonego państwa i harcerstwa niosła z sobą niesamowitą energię i pasję. Tego zabrakło w przełomowych latach 1988-89. Podzielone wewnętrznie środowisko harcerskie, stare struktury "urzędnicze" w poszczególnych chorągwiach, nie były zainteresowane wspieraniem własnego wydawnictwa. Wyszły tu też na wierzch odwieczne antagonizmy dzielące Warszawę i Kraków. Nonszalancja "Warszawki" z jaką potraktowała "klęskę" "Krakusów" nawiązuje do polskiego syndromu "gremialnej uciechy z czyjejś porażki".

Te wszystkie fakty przeobrażają się na naszych oczach w żywą udokumentowaną legendę, wręcz kult "Harcerskiej Oficyny Wydawniczej". Składają się jak czcionki w zecerni na historię życia jego założycieli: Pawła Raja - dyrektora wydawnictwa, Ryszarda Krzyżaka - kierownika drukarni, Piotra Niwińskiego - zastępcy dyrektora HOW i Wojciecha Śliwerskieg - autora tej monografii i redaktora naczelnego HOW. Ci dwaj ostatni są do dzisiaj związani z ruchem wydawniczym jako właściciele, jeden znakomitego wydawnictwa naukowo-edukacyjnego Impuls, a drugi również renomowanej Oficyny "Text".

Dużym atutem tej publikacji są wplecione w nią oryginalne projekty wydawnicze, zestawienia sprzedaży, listy, faksymile dokumentów, które będą dla każdego, kogo interesują kulisy tej fascynującej profesji ciekawym świadectwem historii.
Starannie wydana, "okraszona" nietuzinkowymi ilustracjami Piotra Olszówki, zdjęciami z minionej epoki, książka ta staje się nieocenionym dokumentem pewnej edytorskiej inicjatywy, ale przede wszystkim wielowątkowym obrazem pasji w/w twórców harcerskiego ruchu wydawniczego.

Publikacja ta, mimo, iż zamyka pewien ważny okres polskiej historii jest "dziełem otwartym". Może inspirować ludzi z wydawniczą "żyłką", stanowić dla nich z jednej strony drogowskaz jak i wskazówkę na edytorskim szlaku.

Gabriel Leonard Kamiński

Od Redakcji:
HOW był przez osiem lat wydawcą i właścicielem pisma "Harcerz Rzeczypospolitej". Jako jedyny składnik majątkowy HOW, pismo wykupione w ramach likwidacji Oficyny, kontynuowało i kontynuuje swą misję w rękach części dawnego zespołu redakcyjnego. Ten fakt, oraz Biblioteka Kregu Płaskiego Węzła i pozycje harcerskie w Impulsie, to dowód na siłę i słuszność opisanej idei, która powstała w latach harcerskiej Odnowy. Jednak trudno nie zauważyć konsekwentnego deprecjonowania tego "krakowskiego" nurtu harcerskiego ruchu wydawniczego, deprecjonowania, które bynajmniej nie przeminęło z chwilą upadku komuny i powrotu ZHP do skautowej rodziny. Dowodem tego było kompletne zignorowanie dorobku Oficyny, jak i pisma "Harcerz Rzeczypospolitej" w ramach obchodów 100-lecia Harcerstwa w Krakowie. Nawet organizatorzy wystawy o harcerskich wydawnictwach w Jagiellonce "zapomnieli" o dorobku HOW, choć Biblioteka posiada pełny zestaw jej książek. Wśród wyróżnionych z tej okazji instruktorek i instruktorów nie znalazł się nikt, komu by uznano dorobek w HOW i HR za godny podkreślenia przez obecne władze ZHP i, co szczególnie jest przykre, przez Komendę Krakowskiej Chorągwi.
Przypomnijmy - Harcerska Oficyna Wydawnicza w Krakowie, początkowo Wydział Wydawnictw Krakowskiej Komendy Chorągwi ZHP do roku 1982, a następnie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, własność ZHP w latach 1982-1989 r. Zasłużona dla ruchu harcerskiego, szczególnie dzięki publikowaniu nowych opracowań metodyków harcerskich reprezentujących środowiska Odnowy Harcerskiej. Wiele publikacji było "przepychanych" na granicy ryzyka przez cenzurę i na przekór ówczesnym władzom ZHP, dzięki uzyskaniu własnej koncesji wydawniczej i odrębnego przydziału papieru. Umożliwił to ówczesny pełnomocnik rządu ds. poligrafii Tadeusz Zachariasiewicz, przedwojenny podharcmistrz i Lwowianin, dyrektor Drukarni Anczyca w Krakowie.

Książki Bogusława Śliwerskiego, Wojciecha Śliwerskiego, Krzysztofa Blusza, Jarka Balona, Andrzeja Glassa, Tadeusza Wyrwalskiego, Bolesława Leonhardta, Marka Kudasiewicza, Piotra Niwińskiego i innych. Poszukiwane Informatory Harcerskie Wacława Wierzewskiego zawierające pełną, niezafałszowaną historię Ruchu Harcerskiego. Oficyna wydawała własny miesięcznik "Harcerz Rzeczypospolitej", obok wydawnictw i prasy KIHAM jeden z niewielu, oficjalny wyraziciel nurtu Odnowy Ruchu Harcerskiego, wokół którego skupiło się liczne, ogólnopolskie grono instruktorów harcerskich - Forum Harcerza Rzeczypospolitej. Forum reprezentowało większość nurtów Harcerskiej Odnowy.

Harcerz Rzeczypospolitej pierwotnie ukazywał się przez osiem lat w Krakowie, nakładem Chorągwi Krakowskiej ZHP, a następnie Harcerskiej Oficyny Wydawniczej w latach 1981-89. Pismo instruktorskie ruchu harcerskiego o zasięgu ogólnopolskim. Jedno z niewielu pism harcerskich, ukazujące się oficjalnie, a mimo to jednoczące wiele nurtów opozycji i odnowy ZHP. Niejednokrotnie na łamach HR ukazywały się po raz pierwszy materiały o nowych Organizacjach Harcerskich w Polsce, o Białej Służbie i pielgrzymkach harcerskich do Ojca Świętego i Jego Homilie dla harcerstwa. Niezwykle ciekawy krąg publikujących artykuły instruktorów. Forum Harcerza Rzeczypospolitej, istniejące przy Redakcji sformułowało przed Zjazdem Bydgoskim rewolucyjne propozycje zmian w ZHP, zawarte we własnym projekcie Statutu, opublikowanym w Zjazdowym Numerze HR. Pismo reprezentowało stanowisko reformowania ZHP od wewnątrz, bez rozbijania Organizacji, stojąc na gruncie powrotu do metodyki skautowej i tradycyjnego Prawa i Przyrzeczenia harcerskiego. Drugim nurtem pracy redakcyjnej były opracowania metodyczne, propozycje dla Ruchu Starszoharcerskiego i odkłamywanie historii ZHP.

W HR publikowali: Paweł Raj, Ryszard Pacławski, Olgierd Fietkiewicz, Stanisław Porębski,Zofia Zakrzewska, Bogusław Molenda, Wojciech Hausner, Sławomir Sprawski, Bogusław Śliwerski, Marek Kudasiewicz, Wojciech Śliwerski, Piotr Niwiński, Kazimierz B. Schutterly, Jarosław Balon, Marian Bubak, Andrzej Mróz, Jadwiga Skiba, Iwona Maciejowska, Tadeusz Wyrwalski, Andrzej Ziębliński, Andrzej Glass, ks. Kazimierz Kułakowski, Krzysztof Blusz, i wielu innych. Autorzy publikujący w HR wydali w ramach HOW ponad 80 nowatorskich pozycji książkowych, uwspółcześniając tradycyjne rozwiązania metodyczne w oparciu o osiągnięcia światowej pedagogiki.

Z rozpoczęciem epoki internetu tradycję "Harcerza Rzeczypospolitej" kontynuował Krakowski Portal Harcerski "HR".
Obecnie funkcjonuje jako internetowe (z okazjonalnymi wydaniami drukowanymi) czasopismo
/* Tytuł jest nawiązaniem do obszernej pracy historycznej o harcerskiej Odnowie autorstwa Jerzego Chrabąszcza "Harcerze gorszego Boga"