BUCZE  HARCERSKIE

ANIELA  LIBIONKA

Słoneczne wzgórze zwane Buczem, z którego spoglądamy na jedną z najpiękniejszych dolin Polski - dolinę Brennicy w Beskidzie Śląskim, leży na szlaku Bielsko – Skoczów - Brenna.

Myśl, która powołała „Bucze harcerskie” nie wiele jest młodsza od. ruchu harcerskiego w Polsce i zajmuje ważne miejsce w 75-letniej [w 1986 r. - przyp.red.] historii ZHP. Marzeniem twórców ruchu harcerskiego i licznych silnych środowisk harcerskich stało się posiadanie własnych stałych ośrodków harcerskich. Miały one według jednych umożliwić w całej pełni realizowanie przez życie codzienne i pracę - zasad ideologii i obyczajów harcerskich. Według innych miały one stanowić podstawę pracy drużyn: ich siedziby, warsztaty, placówki pracy społeczno-gospodarczej i innej. Niejednokrotnie chciano oprzeć o własny ośrodek akcję kształcenia starszyzny, pracę harcerstwa dla wsi itp.

Najczęściej łączono w swych marzeniach takie lub inne zamiary i wierzono, że wszystko da się osiągnąć, byle zdobyć grunt i dom. Projektowano więc budowę domów — stanic harcerskich w wielkich miastach i na wsi, centralnych i chorągwianych. Niektóre niezrealizowane projekty stały się bodźcem i materiałem do dalszych przemyśleń i późniejszych planów.

W roku 1928 Zarząd Oddziału. Śląskiego ZHP przystąpił do pracy nad utworzeniem na Śląsku Cieszyńskim własnej Stanicy Harcerskiej. Przeprowadzane jednocześnie z opracowaniem projektu i przygotowaniem do jego realizacji, poszukiwania terenu dla przyszłej Stanicy, pozwoliły „odkryć” Bucze - folwark pochodzący z parcelacji majątków dawnej austriackiej Komory Cieszyńskiej. Zabudowania folwarku ocienione wielkimi, pamiętającymi dawne czasy jesionami, wznosiły się na stoku góry Bucze (417 m) pokrytej lasem. Składały się one z wielkiej murowanej obory, stodoły i dwóch czworaków. Aby dostosować Bucze do potrzeb harcerstwa postanowiono: przebudować oborę na piętrowy gmach główny, zaś dwa czworaki na dom administracyjny i schronisko turystyczne, zagospodarować odpowiednio tereny uprawne (19 ha). Na to wszystko trzeba było dużo pieniędzy, toteż Zarząd Śląskiego Oddziału ZHP na czele z honorowym przewodniczącym dr Michałem Grażyńskim - wojewodą śląskim, a później Przewodniczącym ZHP, przystąpił energicznie do pracy realizując swoje zamierzenia.

Powołano woj. Komitet Budowy Bucza pod przewodnictwem Naczelnika Urzędu Woj. inż. Szymona Rudowskiego z całą plejadą osobistości z przemysłu, handlu, terytorialnych i wojskowych. Dzięki wielkiemu poparciu honorowego Prezesa i całego społeczeństwa śląskiego uzyskano ogromną pomoc pieniężną i materialną Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego i przemysłu śląskiego. W krótkim czasie ukończono przebudowę folwarku na stanicę harcerską, przy bardzo wydatnej pomocy młodzieży i instruktorów harcerskich ze Śląska i innych terenów Polski. Przez cały okres budowy w okresie letnim organizowane były biwaki i obozy na terenach Bucza, które uczestniczyły w robotach budowlanych.

Dnia 5 lipca 1931 roku odbyła się uroczystość przekazania do użytkowania harcerzom stanicy harcerskiej i Szkoły instruktorskiej na Buczu z udziałem gości - współtwórców Stanicy, skautów zagranicznych, młodzieży harcerskiej Śląska i z innych Chorągwi.

Komendantem Stanicy Harcerskiej i Szkoły Instruktorskiej został mianowany hm. Stefan Szletyński i pełnił tę funkcję do dnia 31 sierpnia 1932 r. Głównym zadaniem Szkoły Instruktorskiej było kształcenie kadry instruktorskiej drogą organizowania i prowadzenia kursów i obozów. W ciągu miesięcy letnich były to przede wszystkim obozy instruktorskie dla nauczycieli, drużynowych, zastępowych i obozy sprawnościowe. W pozostałym okresie życie harcerskie przenosiło się do gmachu. Odbywały się tam kursy nauczycielskie opiekunów drużyn, dla drużynowych poszczególnych rodzajów drużyn: robotniczych, rzemieślniczych, drużyn szkół powszechnych i średnich oraz kursy sprawnościowe szczególnie narciarskie.

Stanica Harcerska posiadała odrębny program. Przede wszystkim dzięki swemu terenowi była stałym miejscem obozowania drużyn, prowadziła centralny magazyn żywnościowy i techniczny dla obozów. Nareszcie drużyny mogły liczyć na pomoc instruktorską, co zapewniało należyty poziom obozów. Stanica była ośrodkiem narciarskim i turystycznym dla harcerzy i instruktorów.

Rok przemian na Buczu rozpoczął się dnia 24 czerwca 1932 r. - pierwszym żeńskim kursem metodycznym dla drużynowych zuchowych. Kursem tym Główna Kwatera Harcerek rozpoczęła kształcenie starszyzny żeńskiej w Harcerskiej Szkole Instruktorskiej na Buczu i przygotowania do VII Konferencji Światowej Skautek w sierpniu 1932. Stanowisko Komendantki Szkoły Instruktorskiej na Buczu powierzono hm Józefinie Łapińskiej, która tę funkcję pełniła do 31 sierpnia 1939 r.

VII Konferencja Światowa Skautek na Buczu obradowała w dniach 6-14 sierpnia 1932 r. Brały w niej udział skautki z 24 państw całego świata z naczelną skautką świata Lady Olave Baden Powell na czele. Obradom Konferencji przewodniczyła hm. Rzp. Olga Małkowska.

Na terenach Bucza i w okolicy w tym czasie obozowało szereg drużyn harcerek i kursów drużynowych, które w czasie Konferencji pełniły różne funkcje pomocnicze.

Od września 1932' rozpoczyna się już stałe gospodarowanie i kształcenie kadry instruktorskiej harcerek na Buczu i trwa nieprzerwanie do wybuchu II wojny światowej.

Jakie zadania stanęły przed Szkołą Instruktorską na Buczu? Główna Kwatera Harcerek doszła do przekonania, że stały żywiołowy rozwój organizacji, jeżeli ma dać istotne wyniki musi być utrwalony, oparty na mocnych fundamentach. Nowym ośrodkom pracy należy zapewnić odpowiednio przygotowane kierowniczki, instruktorki i drużynowe pracujące od dłuższego czasu, należy stale wzmacniać nowymi wartościami, zasilać nowymi doświadczeniami. Stąd wniosek oczywisty, że trzeba stale, systematycznie, planowo kształcić instruktorki harcerskie dla całej Polski.

Od razu przyjęto zasadę stawiającą jakość wyników nad ich wartością ilościową. Uznano, że pożyteczniejszy dla pracy będzie powolny, stopniowy przypływ sił głębiej i poważniej przygotowanych, niż imponująca cyfra a powierzchowna w istocie masa rzucona w teren.

Najważniejszym i niezbędnym w szkoleniu instruktorek na Buczu było praktyczne zdobywanie umiejętności instruktorskich w oparciu o kolonie dzieci rodziców bezrobotnych, przysyłane na Bucze przez cały rok na pobyt 4-tygodniowy przez Śląski Urząd Wojewódzki. Dzieci te zależnie od wieku były podstawą kursów harcerskich. Uczestniczki kursów były zorganizowane w drużynę instruktorską, zdobywającą wiedzę i zasadnicze wskazania metodyki harcerskiej. W ten sposób Szkoła Instruktorska stwarzała dla kandydatek na instruktorki i dla dzieci stałe warunki życia harcerskiego, uczenie się harcerstwa zastępując przeżywaniem. W drużynach instruktorskich podnosiły uczestniczki kursu poziom wyrobienia osobistego i wytwarzały jednolity stosunek do pracy, wzmacniając współdziałanie grona instruktorskiego.

A oto jak szeroki był wachlarz kursów instruktorskich na Buczu:

-         drużynowych zuchów,

-         drużynowych harcerek młodszych,

-         drużynowych harcerek starszych,

-         drużynowych - ogólny, nauczycielski,

-         drużynowych drużyn wiejskich,

-         podharcmistrzowski,

-         harcmistrzowski,

-         instruktorek specjalności: samarytanki, administracji, terenoznawstwa, gospodarstwa,

-         kierowników obozów i kolonii.

Między kursami odbywały się konferencje instruktorskie ogólnopolskie i poszczególnych chorągwi, jak również międzynarodowe spotkania skautek. W stosunku do byłych uczestników kursów ogólnych i metodycznych, a następnie innych typów Szkoła zastosowała formę tzw. „WICI" polegającą na wysyłaniu do kursantek zadań - ćwiczeń do wykonania z zakresu metodyki pracy w drużynie z przesyłaniem odpowiedzi do Szkoły.

Wreszcie wydawnictwa Szkoły - która doceniała od początku rolę książki i czasopism w pracy harcerskiej i od pierwszej chwili instruktorki Szkoły brały czynny udział w tej pracy.

Przez cały okres w „Skrzydłach” ukazywały się materiały i opracowania metodyczne Szkoły, jak również szereg wydawnictw książkowych z dziedziny kształcenia starszyzny i pomocy w pracy drużyn harcerek, zostało opracowanych i wydanych.

Na koniec biblioteczki instruktorskie wypożyczane zespołom instruktorskim o tematyce z różnych dziedzin: sprawy społeczne, wychowanie obywatelskie, pedagogika, harcerstwo, literatura piękna - były kompletowane i wysyłane ze Szkoły w teren. Do każdego kompletu dołączona była kronika biblioteczki, w której czytelniczki zapisywały uwagi na temat przeczytanych książek.

Z czasem Ośrodek „Bucze Harcerskie” staje się nie tylko Szkołą Instruktorską - szkolenia kadry, ale szeroko pojętym ośrodkiem pracy społecznej na terenie okolicznych wsi.

>> Hufiec Buczański - w każdej pobliskiej wsi zostały zorganizowane drużyny zu-chowe i harcerek, a nawet 2 drużyny harcerzy prowadzone przez instruktorki „buczanki”. Był to na pewno pierwszy hufiec wiejski - koedukacyjny w Polsce i na pewno pierwszy, który organizował obozy harcerskie dla dzieci wiejskich. Hufcową przez ostatnie lata była hm. Aniela Libionika .

 >> Świetlica koedukacyjna dla młodzieży starszej - prowadzona przez „buczanki” w okresie zimy, gdzie młodzież uczyła się kroju i szycia, wyrobu swetrów i szali, gotowania i wypieku, tańców i pieśni ludowych. Na zakończenie zajęć co roku odbywało się przedstawienie dla wsi - połączone z wystawą, a za zarobione pieniądze wyjeżdżali wszyscy na wycieczkę w Polskę (Warszawa, Kraków, Wieliczka, Zakopane).

 >> Przedszkola harcerskie - organizowane przez Szkołę w czterech wsiach okolicznych były prowadzone przez „buczanki” metodą harcerską - była to też nowość okresu międzywojennego.

>> Szkoła Przysposobienia Gospodyń wiejskich na Buczu - przygotowywała do samodzielnej pracy w gospodarstwach wiejskich, a zarazem obywatelki świadome swych obowiązków względem rodziny, społeczeństwa i Ojczyzny. Zajęcia praktyczne przeprowadzane były w gospodarstwie buczańskim pod kierunkiem nauczycielek-instruktorek. Kierownikiem Szkoły była hm. Irena Sawicka.

>> Klasa Zdrowia - Harcerska Internatowa Szkoła Powszechna na Buczu dla dzieci wątłych, anemicznych o zmianach gruczołowych - wymagających leczenia prewentoryjnego, w której wychowanie prowadzone było metodą harcerską.

>> Dom Instruktorek im. Zofii Wocalewskiej na Buczu - fundacja ks. komendanta Jana Mauersbergera - dom wypoczynkowy dla instruktorek prowadzony przez ośrodek Bucze.

>> Centralna Pracownia Krawiecka - Organizacji Harcerek ZHP na Buczu - szyła mundury, peleryny, płaszcze, a również realizowała zamówienia zakładów wychowawczych i sklepów harcerskich. Starsze harcerki z całej Polski zdobywały tam zawód - co w okresie bezrobocia międzywojennego było bardzo ważne.

Odrębnym warunkiem działalności Bucza było organizowanie i prowadzenie zakładów wychowawczo-leczniczych dla dzieci niedożywionych, będących w trudnych warunkach bytowych. Były to:

—    Zakład Leczniczo-Wychowawczy w Rabsztynie k. Olkusza — ośrodek szkolenia instruktorek służby samarytańskiej — kierownikiem zakładu była hm. Anna Piotrowska,

—    Zakład Leczniczo-Wychowawczy w Jaworzu k. Bielska — kierownik hm. Jagoda Grodecka.

—    Zakład Leczniczo-Wychowawczy w Porąbce kier. Hm. Zofia Koffik.

Wreszcie odrębną i niecodzienną formą opieki nad dziećmi była praca Organizacji Harcerek na Śląsku Zaolziańskim w miesiącach przełomowych roku 1938. Wiązała się ściśle z pracą wśród społeczeństwa polskiego na Zaolziu.

Wrzesień 1938 r. — powołana została Komenda Pogotowia Harcerek z siedzibą w Ośrodku Harcerskim na Buczu, a komendantką Pogotowia została mianowana hm. Józefina Łapińska — komendantka Szkoły Instruktorskiej, którą to funkcję pełniła do 1945 r.

Rosło Bucze jak cała Organizacja Harcerek, by kształcić starszyznę, o którą wołały coraz liczniejsze szeregi młodzieży. Ogrom pracy włożony w Bucze przez jego komendantkę i duże grono instruktorek „Buczanek”, a także przez cale grono starszyzny Organizacji Harcerek, która w najrozmaitszy sposób z Buczem współdziałała, dał wspaniałe rezultaty Związkowi.

Trudno dzisiaj w krótkiej relacji opisać całą działalność Ośrodka Harcerskiego na Buczu, trzeba by księgi zapisać, by oddać harcerski nastrój pracy, energię i konsekwencję w działaniu, służbę harcerską dla Organizacji i społeczeństwa.

---------------------------

Nr HR-a:  II/2016

poprzednio - 09/1986