JAKIE WARTOSCI WYNIOSŁEM Z HARCERSTWA

ANDRZEJ GLASS

Harcerstwo nauczyło mnie — ujmując sprawę w maksymalnym skrócie — dwóch rzeczy: służby i kształtowania swego charakteru. Są to, moim zdaniem, dwie podstawowe cechy harcerstwa.

Harcerstwo, według mnie, jest systemem wychowania dla przyszłości. Ponieważ przyszłość jest nam nieznana, a bywa zaskakująco różna od naszych przewidywań, najlepszym przygotowaniem do przyszłości jest wychowanie uniwersalne, czyli pozwalające na danie sobie rady w najbardziej nieprzewidzianych, trudnych warunkach, zarówno w świecie nowoczesnym jak i wówczas, gdy technika zawodzi. Jak harcerstwo może przygotować do tak rozumianej przyszłości? Umożliwiając znalezienie sensu i celu życia, czyli swego miejsca w życiu, swego życiowego powołania oraz wyrabiając zdolność do pokonywania trudności. Harcerstwo bowiem na tyle jest pożyteczne, na ile przygotowuje do życia.

Oceniając w tym świetle 75-letni dorobek systemu harcerskiego, łatwo jest dostrzec elementy trwałe, które w każdym okresie naszych dziejów i w każdej sytuacji spełniały pozytywną rolę i nie-wątpliwie będą ją pełniły dalej, gdyż główne potrzeby ludzkiej psychiki są raczej niezmienne. Właśnie te elementy stanowiły dla mnie największą wartość, którą wyniosłem z harcerstwa. Oto one:

1. Pozytywny system wartości, czyli  p o s t a w a  ż y c z l i w o ś c i  i  s ł u ż b y. Wynika ona z uznania równych praw każdego człowieka, z szacunku dla każdego, z miłości do ludzi, z przekonania, że da się w człowieku znaleźć szlachetną iskrę, którą można w nim rozdmuchać w żar. Współczesna psychologia i pedagogika potwierdziły doświadczenie harcerstwa, że miłość jest kluczem do wychowania. Wychowanie zaczyna się od przeżycia, rozbudzającego uczucia. Ufamy tylko temu wychowawcy (uznajemy go za autorytet), który okazuje nam życzliwe uczucia. Brak miłości w wychowaniu po-woduje chorobę sierocą, zatrzymanie się w rozwoju psychicznym. Na naszych uczuciach, czyli na pozytywnym lub negatywnym stosunku do ludzi, opiera się nasz ,system wartości, nasze marzenia i nasze poczucie godności. jeżeli następne pokolenia mają się wychować dla pokoju, życzliwości i służby, a nie dla agresji i prze-mocy — to muszą znać drogę prowadzącą ku temu. Jeśli w naszym systemie wartości i w na-szych marzeniach pierwsze miejsce zajmą wartości duchowe, a nie martwe przedmioty, jeśli będziemy umieli 'spostrzegać potrzeby innych i dzielić się — to największe trudności życiowe nie spowodują naszego załamania. Ten humanizm, to wielki dorobek harcerstwa.
2. Każdy ma potrzebę odczuwania  w ł a s n e j   w a r t o ś c i   i  g o d n o ś c i. Odczucie to jest uzależnione od osiągnięć, których uzyskanie wymaga s a m o d z i e l n o ś  c  i,  z a r a d  n o ś  c  i  i  o d  p o  w  i e d  z i  a l n  o  ś  c  i.  Każdy potrzebuje twórczego działania, które rozwija naszą osobowość. Podstawą osiągnięć jest s i l n a  w o l a, wyrabiana przez ćwiczenia. Jest to element szczególnie ważny w życiu każdego człowieka, wręcz zasadniczy. Uzyskanie w jakiejś dziedzinie p e r f e k c j i  poprzez wielokrotne ćwiczenia,  d a j e  w i a r ę  w e  w ł a s n e  s i ł y. Często jest to pierwszy punkt zahaczenia w wychowaniu w za-stępie (i poza nim) Uprowadzi do r o z w o j u  przyszłych  z a i n t e r e s o w a ń  zawodowych lub hobbystycznych. Warunkiem dobrej współpracy z innymi jest  r z e t e l n o ś ć,  p r a w d o m ó w n o ś ć  i dążenie do prawdy, wynikające z zasady: Na słowie harcerza... To wszystko, to elementy systemu harcerskiego.
3. Specyficznym i bezcennym elementem wychowania harcerskiego jest  p o g o d a  d u c h a,  czyli umiejętność pogodnego znoszenia przeciwności losu. G. B. Shaw jej wartość wyraził słowami: „weseli żyją dłużej”. Odmianą pogody ducha jest też  d z i e l n o ś ć,  tak wysoko stawiana przez dha Kamyka. Piosenki i ogniska to forma radości. A  r a d o ś ć  i  p o c z u c i e  s z c z ę ś c i a  (zadowolenia ze swego życia) dają człowiekowi  e n e r g i ę  i pozwalają na wytrwałość.
4. Powyższe trzy grupy zadań dają się realizować indywidualnie. Natomiast harcerstwo, to także działanie w zespole, we wspólnocie ludzi o podobnych poglądach i dążeniach. Warunkiem istnienia każdej wspólnoty i oddziaływania przez nią na swych członków jest  b r a t e r s t w o  czyli  p r z y j a ź ń. Wspólnota spełnia liczne zadania:  a) u c z y   p r z y j a ź n i,   b) d o d a j e  o t u c h y  i  u d z i e l a   p o m  o  c  y,   c) s t a n o w i   o p i n i ę  s p o ł e c z n ą,    d) u s t a n a w i a   n o w e  z w y c z a j e  (np. sposobu spędzania wolnego czasu, życia towarzyskiego), które stają się normami postępowania,   e) umożliwia  w s p ó l n e  d z i a ł a n i a,   f) stwarza możliwości r e a l i z a c j i  d ą ż e ń  i potrzeb poszczególnych członków. Ponadto poznanie zasad przyjaźni i współdziałania może ułatwić przygotowanie do udanego małżeństwa. Potrzeba uczestniczenia we wspólnocie jest jedną z ważniejszych potrzeb psychicznych człowieka.

Te cztery główne zespoły wartości, które skrótowo możemy nazwać: postawa życzliwości i służby, oraz silna wola, zaradność i rzetelność, pogoda ducha oraz przyjaźń – są dla mnie nieprzemijającym dorobkiem harcerstwa, który odegra główną rolę w wychowaniu następnych pokoleń dla przyszłości. Realizacja tych wartości może odbywać się przy pomocy rozlicznych środków, zarówno przez turystykę, puszczaństwo i obozownictwo jak i nowoczesną techniką.

---------------------------

Nr HR-a:  II/2016

poprzednio - 09/1986