Najnowocześniejsza szkoła w Europie w Polsce?

„Całe nauczanie i wychowanie nie warte byłoby złamanego szeląga, gdyby przez nie traciło sięodwagę i radość” - H. Pestalozzi

Ilości zachwytów pojawiających się nad fińskim czy duńskim system edukacji nie ma końca. Finlandia, niegdyś zacofany gospodarczo kraj, w ciągu zaledwie 40 lat zdołała stworzyć najlepszy system edukacji na świecie, co potwierdzają różne międzynarodowe rankingi. Ale czy ktoś z nas słyszał kiedykolwiek o Szkole Podstawowej nr 1 w Mikołowie na Śląsku i eksperymencie, który wydarzył się tam w latach 1935-1939 pod kierownictwem profesora Aleksandra Kamińskiego?

Eksperyment był inspirowany doświadczeniem i dorobkiem ruchu harcerskiego i metody, która na przestrzeni lat przynosiła znakomite wyniki pod względem aktywizacji i uspołecznianiamłodzieży. Można by wprost zasugerować, że klasy poddane eksperymentowi były prowadzone przez nauczycieli metodą harcerską zmodyfikowaną na potrzeby placówki dydaktycznej, jaką jest szkoła.

Punktem wyjścia eksperymentu były zainteresowania, czyli pasja i ciekawość dziecka, która jest głównym motywatorem do zdobywania nowej wiedzy. W „metodzie mikołowskiej” usiłowano bardziej niż gdzie indziej spożytkować tę stronę procesu wychowawczego, którą można oprzeć na zainteresowaniach. W tym celu opracowano cztery elementy metody oparte o zainteresowania dzieci:

1. Zabawa,

2. Grupa,

3. Lista umiejętności,

4. Atmosfera wychowawcza.

Zabawa

Wychowywanie przez grę i zabawę we wszystkich klasach szkoły podstawowej. Wyobrażamy to sobie? W takich przedmiotach jak matematyka, język polski, języki obce, geografia, przyroda organizowano gry, które wspierały cele wychowawcze. W najmłodszych klasach metoda polegała na zabawie dla frajdy, później zabawa przybierała formę ćwiczenia gruntującego umiejętności i dającego sposobność wyzyskania wiedzy dla własnych zabawowych celów dzieci. Na końcu zabawa kształtowała osobowość człowieka.

Jak my dorośli reagujemy na zabawę? Dla wielu z nas jest ona marnowaniem czasu. Można wysunąć tezę, którą również postawił Alexander Sutherland Neill w swoje książce „Sumerhill”, iż „dziecko jak roślina cieplarniana, zostało wyhodowane na dorosłego, zanim osiągnęło dojrzałość”. Częsty strach dorosłych przed daniem dziecku możliwości spędzenia czasu w dowolnej formie jest błędem. Od razu pojawia się w naszej głowie pytanie „Jeżeli mój syn będzie się bawił na lekcjach, to jak kiedykolwiek nauczy się czegoś i zda egzaminy?” Dziecko, które utraci zdolność uczestnictwa w harcach, traci jeden z fundamentów swojego rozwoju. Zadaniem zabawy jest wyrównywanie braków życia i zaspokajanie niewyżytych pragnień, przez to przywrócenie równowagi psychicznej.

Gry i różne zajęcia, jakich podejmują się dzieci, dają nam możliwość rozwinięcia naszej osobowości, przygotowują do przyszłych działań, rozwijają wyobraźnie. Każde takie działanie jest ćwiczeniem wprowadzającym w życie biologiczne, społeczne i kulturalne. Co najważniejsze, uczenie i zapamiętywanie w atmosferze obojętności i nudy, nie może być wydajne, co potwierdza współczesna neurodydaktyka.

Grupa

Szkoła w Mikołowie stała się miejscem samodzielności oraz wpływała na rozwój przywództwa i posłuchu. W ramach metody mikołowskiej w klasach objętych eksperymentem funkcjonowały grupy 6-osobowe, dobierana na zasadzie spontaniczności i naturalności. Na grupowego mianowano chłopca lub dziewczynkę najbardziej odpowiadającą gromadce. System grupowy był podstawą, jeżeli chodzi o wydajność pracy, rozwój umiejętności współdziałania, czy usprawnienie wydajności pracy. Dzięki stosowaniu systemu zastępów szkoła mogła pozwolić sobie na dotarcie do możliwości umysłowych i moralnych każdego ucznia. Obecnie system małych grup wykorzystywany jest w szkole na potrzeby pojedynczych zadań, natomiast w Mikołowie małe grupy działały w sposób nie przerwany mając zadania organizacyjne, dydaktyczne i wychowawcze, a na grupowych spoczywał obowiązek uczestniczenia w „radzie grupowych”, gdzie wspólnie podejmowano najważniejsze decyzje dotyczące klas. Ogromną rolę w szkole odgrywał samorząd uczniowski, sądy koleżeńskie oraz uczniowskie komisje prób. Rozwinięty samorząd pozwalał na rozwój uczniów w duchu demokracji oraz dawał możliwość podejmowania decyzji dotyczącej społeczności szkolnej.

Między grupami klasowymi toczyło się współzawodnictwo które, zachęcało uczniów do wspierania się nawzajem oraz uczyło życia we wspólnocie. W szkole funkcjonował również system listy kar zaproponowany w dawnych pracach przez Janusza Korczaka, który wspierał samodzielne rozwiązywanie konfliktów przez dzieci.

Lista umiejętności

Lista wprowadzona została w celu wykrycia uzdolnień i zamiłowań dziecka. Dawała mu przez to pierwsze wskazówki naprowadzające na wybór dalszej szkoły lub zawodu. Uważam, że rzecz w dzisiejszych czasach bardzo potrzebna, obecne szkolnictwo oferuje wiedzę maksymalnie ogólną nieopartą o jakąkolwiek specjalizacje. Często kończy się to tym, że uczniowie po zdaniu matury nie są w stanie, podjąć racjonalnej decyzji, na temat swojej dalszej ścieżki zawodowej. Lista umiejętności wprowadzona w eksperymentalnej szkole największy zasób umiejętności posiadała dopiero w najstarszych klasach. Pod koniec szkoły uczniowie dysponowali wielkim wyborem sprawności umysłowych, artystycznych, technicznych i społecznych, które pozwalały każdemu uczniowi ujawniać swoje uzdolnienia i zainteresowania oraz rozwijać je przez zdobywanie coraz nowych umiejętności.

W najmłodszych klasach lista umiejętności odgrywała jedynie rolę zachęty do utrwalania wyników nauczania w takich przedmiotach jak język polski i rachunki. Lista miała zachęcić przez wyróżnienie, do pokonania trudności w opanowywaniu umiejętności mało atrakcyjnych.

Przykład sprawności:

Język polski: Opowiadacz:

1. Opowie ładnie o tym, co zdarzyło się przy pracy lub w czasie zabaw w domu, w szkole, w mieście lub na wsi.

2. Opowie bajkę.

Rachunki: Majsterek

1. Zrobi miarkę metrową i mierzy nią.

2. Zrobi zegar i zna się na nim.

3. Przygotuje pieniądze i zlicza je.

Znawca literatury polskiej złotego wieku:

1. Scharakteryzuje życie i twórczość jednego z czterech następujących pisarzy: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski,Piotr Skarga i Frycz-Modrzewski.

2. Przedstawi wykaz 20 słów i zwrotów w starej polszczyźnie i objaśni każdy z nich.

3. Przytoczy parę przykładów wpływu łaciny na polski język literacki Złotego Wieku.

4. Wskaże, który utwór Złotego Wieku najwięcej mu się podoba i powie dlaczego.

Atmosfera wychowawcza

Gdy nauczyciel jest partnerem i traktuje dzieci z maksymalnym zaufaniem. Jeżeli pozwolina swobodę poruszania i twórcze rozmowy sprzyjające procesowi uczenia. Będzie również wspierał w kształtowaniu postawy ciągłej uczynności, gotowości, spieszenia z pomocą tam, gdzie pomoc wydaje się potrzebna, to stworzy dla uczniów odpowiednią atmosferę wychowawczą. Szczerość i autentyczność wychowawcy jest niezbędnym warunkiem utrwalenia dobrej atmosfery w klasie. Jeżeli dodamy jeszcze do tego pogodę ducha i osobisty przykład, to wspólne przeżywanie lekcji z uczniami sprawia, że widzą wychowawcę w całości. Mogą zaobserwować jego wiedzę, umiejętności i postawę. Lekcje te pokazują jego mocne strony, ale i odsłaniają braki, które są bardzo ważne w budowaniu autorytetu. W tworzeniu odpowiedniej atmosfery pomagało specjalnie ustawienie ławek ułatwiające prace w grupach. Ponieważ przy obecnym katedralnym ustawieniu sali dzieci mają utrudniony kontakt. Widzą swoje plecy, nie mogą z sobą rozmawiać, nie widzą, co robią inne osoby i nie mogą sobie pomagać. Dodatkowo nauczyciel postawiony jest na przedzie klasy, co wyklucza jego partnerski kontakt z uczniami. Atmosfera wychowawcza wpływała na wewnętrzną motywację uczniów, by stawać się coraz lepszym i pielęgnować odpowiednie postawy.

Efekty

„Stosowana metoda otwarła dzieciom usta; zabawa i gry niezmiernie uaktywniły dzieci; sprawności stały się bodźcami zachęcającymi dzieci do nauki; na tle pracy w grupach rozbudziło się współzawodnictwo grupowe, w związku z czym rozwinęła się karność i skłonność do ofiarności na rzecz grupy; między uczniami i nauczycielami widzi się miłą atmosferę przyjaźni; wreszcie u dzieci dotychczas zaniedbanych widzi się dbanie o czystość i schludność” - Mówił profesor Kamiński. „Klasy wyróżniają się od innych klas równoległych. Na pierwszym planie uderza mnie niezmiernie, moim zdaniem, ważny moment; dzieci umieją pracować, czyli zdobyły technikę pracy umysłowej. Praca w szkole znajduje w dzieciach umotywowanie, wskutek tego wszystkiego dzieci są nią zainteresowane. Klasy są pełne dynamizmu..” - Cytat z raportu jednego z nauczycieli opisującego przebieg eksperymentu w klasie. Cztery elementy metody uzupełnione były o wykrywanie, rozwijanie i zaszczepianie uzdolnień i wartości moralnych uczniów. Każdy element metody mikołowskiej sprzyjał wykrywaniu talentów i wartości, które każde dziecko nosi w sobie. Niestety eksperyment został przerwany w połowie drogi przez II Wojnę Światową. Kto wie,czy dzisiaj nie bylibyśmy jednym z głównych ośrodków edukacyjnych Europy, jeżeli chodzi opropagowanie autorskiego, nowatorskiego systemu edukacji i podejścia do szkolnictwa. System i metoda zaproponowany przez profesora Aleksandra Kamińskiego jest bardzo zbliżony do rozwiązań proponowanych przez system edukacji fińskiej. Nawiązuje również do szeregu innych uznawanych na całym świecie szkół i metod wychowania takich jak: metoda Mari Montessori, szkoła waldrofska, czy edukacja demokratyczna i sławna szkoła Summerhill. Trzeba by się zastanowić, czy eksperyment, który został całkowicie zapominany przez dzisiejszych pedagogów i polityków, nie byłby odpowiedzią na dzisiejszy kryzys szkoły. Czy nie pozwoliłby nam na oderwanie nas od starego postrzegania szkolnictwa i edukacji jako procesu wyłożenia wiedzy przez nauczyciela i zweryfikowania jej na teście.

Wierzę, że metoda harcerska i profesor Kamiński zmieniliby szkołę w coś wartościowego. W miejsce pełne radości, wiedzy,umiejętności i postaw na całe życie. Może spróbujemy jeszcze raz?

Artykuł napisany na podstawie książki: Aleksander Kamiński: „Aktywizacja i uspołecznianie uczniów w szkole podstawowej”

pwd. Krzysztof Kasperek HR