Katarzyna Marszałek

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

https://orcid.org/0000-0003-3969-8453

marszalek@ukw.edu.pl

Przyczynek do próby opracowania spisu organizacji harcerskich i skautowych w latach 1909-1988, na ziemiach polskich i terytorium Polski, na podstawie wybranych publikacji

Słowa kluczowe

organizacje harcerskie, organizacje skautowe, harcerstwo, skauting, 1909 -1988, Polska, ziemie polskie

Streszczenie

Artykuł jest przyczynkiem do próby stworzenia spisu organizacji harcerskich i skautowych w latach 1909 -1988, opracowany na podstawie dostępnych materiałów źródłowych oraz publikacji naukowych, z zastosowaniem schematu badań historycznych. W poszczególnych wyodrębnionych okresach odnaleziono następującą liczbę organizacji harcerskich i skautowych: 1909 -1939: 66 organizacji, 1939-1945: dziewięć organizacji, 1945-1988: 202 organizacje.

 Contribution to the attempt to compile a list of "harcerskie" - scout and scout organizations in the years 1909-1988, in Polish partitioned territory and Polish State territory, on the basis of selected publicationsKeywords

Keywords
scout organization [harcerskie], scout organizations, scouting [harcerskie], scouting, 1909-1988, Poland, Polish lands 

Sumary

The article is a contribution to an attempt to create a list of "harcerskie" - scout and scout organizations in the years 1909-1988, compiled on the basis of available source materials and scientific publications, using a historical research scheme. In the individual periods identified, the following number of scout [harcerskie] and scout organizations was found: 1909-1939: 66 organizations, 1939-1945: nine organizations, 1945-1988: 202 organizations.

• Informacja o źródłach finansowania tekstu, jeśli takie były, brak.

Przyczynek to próby spisu organizacji harcerskich i skautowych w latach 1909-1988, na ziemiach polskich i terytorium Polski, na podstawie wybranych publikacji

            W poniższych rozważaniach zaprezentuję szacunkową liczbę organizacji harcerskich i skautowych w Polsce i na ziemiach polskich, w latach 1909-1988. Zastosowałam schemat badań historycznych opracowany przez Krzysztofa Rubachę[1]. Spis organizacji harcerskich i skautowych w latach 1909-1988, opracowałam na podstawie dostępnych materiałów źródłowych oraz publikacji naukowych.

                      Stawiam tezę, że w przyjętym okresie, można wyróżnić pięć okresów działalności zrzeszeń młodzieżowych: 1. na ziemiach polskich w okresie rozbiorów; 2. w II Rzeczypospolitej; 3. podczas II wojny światowej; 4. w Polsce Ludowej; 5. od 1989 roku. Analiza dotyczy czterech pierwszych okresów. Dane prezentowane poniżej na pewno są niepełne. Duża część materiałów źródłowych została zniszczona w czasie działań wojennych, ale również późniejsza sytuacja polityczno-społeczna w Polsce (uczestnicy i świadkowie zrzeszeń ze względu na bezpieczeństwo własne i bliskich często zatajali swoją przynależność do danych organizacji), zapewne uniemożliwiły uniemożliwiają nadal pełne poznanie charakteru, specyfiki, liczby zrzeszeń. Przejdę do zaprezentowania poszczególnych wykazów, w poszczególnych okresach.

W latach 1909-1939 odnalazłam 66 organizacji[2].

Wykaz nr 1 organizacji harcerskich i skautowych w latach 1909-1939[3]

1. Akiba/ Związek Młodzieży Hebrajskiej „Akiba”/ Agudat ha-Noar ha-Iwri „Akiba”
2. Betar, Stowarzyszenie im. Trumpeldora w Polsce/„Brit Trumpeldor”/„Bejtar”/ Związk Skautowy im. kapitana Josefa Trumpeldora/ Związek im. kpt. Trumpeldora, Żydowski Związek Skautowy
3. Armia Polska
4. Bne(j) Akiwa. Organizacja Młodzieży Religijno-Skautowej „Bnej Akiwa”
5. Haszomer Heleumi (Strażnik Narodowy)
6. Czerwone Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego
7. Drużyny im. Berka Joselewicza/ Drużyny Harcerskie im. Berka Joselewicza/ Drużyny Harcerskie im. płka Berka Joselewicza
8. Drużyny harcerskie w Poznaniu
9. Drużyny Skautek/ Komenda Skautowa Drużyn Żeńskich/Związek Skautek Polskich/ Stowarzyszenie Skautek Polskich

10.  Drużyny skautowe Towarzystwa Tomasza Zana

11.  Inspektorat Harcerski Okręgu Górnego Śląska

12.  Junactwo

13.  Gordonia, Histadrut ha-Noar ha-Amamit he-Chalucit „Gordonia”/ Ludowy Chalucowy Związek Młodzieży „Gordonia”

14.  Ha-Szomer ha-Cair „Młody Strażnik”[4]/Haszmoer Hacair Młody Skaut

15.  Ha-Noar ha-Cijoni

16.  Ha-Szomer ha-Dati, Pobożny Strażnik

17.  Ha-Noar Ha-Iwri, Młodzież Hebrajska

18.  Harcerz Polski

19.  Hashomer Hatzair

20.  Haszomer Heleumi/ Ha-Szomer He-Leumi

21.  He-Chaluc-Pionier

22.  Kaszëbsczé Skaùcë, Bracélstwò Kaszëbsczich Skaùtów

23.  Komisja Skautowa

24.  Komenda Harcerska Księstwa Cieszyńskiego

25.  Komenda Skautowa

26.  Krąg Instruktorów im. Mieczysława Bema (KIMB)

27.  Łódzki Związek Harcerzy

28.  Naczelna Komenda Drużyn Junackich

29.  Naczelna Komenda Skautowa

30.  Naczelna Komenda Organizacji Harcerskiej na Warmię i Mazury

31.  Naczelna Komenda ZHP

32.  Naczelnictwo Harcerskie w Kijowie

33.  Naczelnictwo Drużyn Pomorza, Ziemi Warmińskiej, Mazur i Gdańska

34.  Naczelnictwo Żeńskich Drużyn Skautowych

35.  Noar-Syjoni, Zjednoczenie Młodzieży Syjonistycznej „Ha-Noar ha-Cij(j)oni”

36.  Oddziały Wywiadowcze Polskich Drużyn Strzeleckich

37.  Okrąg Młodzieży Skautowej Zagłębia Dąbrowskiego/ Młodzież Skautowa Zagłębia Dąbrowskiego

38.  Organizacja Drużyn Harcerskich im. Tadeusza Kościuszki przy Stowarzyszeniu „Harcerz Polski”

39.  Organizacja Harcerska Polski Ludowej

40.  Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej

41.  Organizacja Wojskowa im. Waleriana Łukasińskiego

42.  „Piastun”

43.  Polska Organizacja Harcerska

44.  Polska Organizacja Skautowa

45.  Polskie Drużyny Strzeleckie

46.  Sekcja Harcerska Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu

47.  Skautowa Komenda Dzielnicowa

48.  Skauting przy Towarzystwie Tomasza Zana

49.  Stowarzyszenie Skaut Polski

50.  Towarzystwo Skautów Opolskich

51.  Ukrajinskij Płastowyj Uład „Płast”/ Płast

52.  Wolne Drużyny Skautowe im. Berka Joselewicza

53.  Wolne Harcerstwo

54.  Wolny Strzelec/Czerwoni Skauci

55.  Wydział Rad Drużynowych

56.  Zarząd Główny Żeńskich Drużyn/Skautowych/ Naczelna Komenda Skautowa

57.  Zjednoczona Młodzież Niepodległościowa Skautingu i Polskiego Harcerstwa

58.  Zjednoczenie Wolnego Harcerstwa/Naczelna Komenda Skautowa

59.  Związek Harcerstwa Polskiego

60.  Związek Akademickiej Młodzieży Zjednoczeniowej (ZAMZ)

61.  Związek Skautek Polskich

62.  Związkowa Komenda Skautowa na Rusi/ Naczelne Kierownictwo Harcerskie dla Rusi i Rosji

63.  Związkowe Naczelnictwo Skautowe

64.  Zrzeszenie Wolnego Harcerstwa

65.  Żydowski Związek Skautowy im. kpt. Józefa Trumpeldora. Betar/ Związek Skautowy im. kpt. Józefa Trumpeldora „BETAR”

66.  Żydowski Związek Skautowy Haszachar

Podczas II wojny światowej (1939-1945) dziewięć[5] organizacji.

Wykaz nr 2 organizacji harcerskich i skautowych w latach 1939-1945

1. Akiba/ Związek Młodzieży Hebrajskiej „Akiba”/ Agudat ha-Noar ha-Iwri „Akiba”
2. Gordonia, Histadrut ha-Noar ha-Amamit he-Chalucit „Gordonia”/ Ludowy Chalucowy Związek Młodzieży „Gordonia”
3. Ha-Szomer ha-Cair „Młody Strażnik” /Haszmoer Hacair Młody Skaut
4. Harcerstwo Polskie/ Hufce Polskie/ Harcerstwo Narodowe/ Harcerstwo Katolickie/ Szare Szeregi Narodowe/ Szeregi Narodowe/ Błękitne Harcerstwo
5. Noar-Syjoni, Zjednoczenie Młodzieży Syjonistycznej „Ha-Noar ha-Cij(j)oni”
6. Pogotowie Harcerek/Organizacja Harcerek/ Związek Koniczyn/ Bądź Gotów
7. Szare Szeregi
8. Tajny Hufiec Harcerzy
9. Wigry

W latach 1945-1988 uwzględniłam organizacje działające legalnie[6] (w wykazie zostały pogrubione) było ich osiem, z czego siedem zostało zdelegalizowanych w 1949/1950 r.[7] oraz organizacje z tak zwanej drugiej konspiracji harcerskiej, skautowej (194 organizacji). Szczegółowy wykaz poniżej.

Wykaz nr 2 organizacji harcerskich i skautowych w latach 1945-1988[8]

1. Armia Krajowa „Syrena”
2. Armia Krajowa III
3. Batalion Śmigły-Zgrupowanie Wicher/ Harcerska Organizacja Podziemna
4. Bataliony Harcerstwa Polskiego
5. Bataliony Szkolna
6. Białe Sokoły
7. Biali Harcerze
8. Białe Orły (podziemna Organizacja Słupska)
9. Białe Orły Bronią Ojczyzny
10. Bi-Pi
11. Błękitni Rycerze, Błękitni Harcerze
12. Błyskawica I
13. Bojówka o Niepodległość
14. Bracia Atomy
15. Bóg i Ojczyzna
16. Chór Walki z komunizmem
17. Czarna Ręka/Krwawy Mściciel Czarna Maska
18. Czujka Krajowa (w dokumentach UB Szajka Krajowa)
19. Demokratyczna Armia Krajowa
20. Dror[9]
21. Drużyny Harcerskiej Służby Liturgicznej
22. Duszpasterstwo Harcerek i Harcerzy
23. „Dzistra”
24. Frajhajt[10]
25. Generalna Konfederacja Polski Niepodległej, Związek Harcerstwa Polskiego Krajowego, Konferencja Patriotów Polskich
26. Generalny Sztab Młodzieży Polskiej
27. Grupa Młodzieżowa Okręgu Wileńskiego AK
28. Garstka
29. Gordonia jako część He-Chaluc[11]/ He-Chaluc Pionier
30. Grom
31. Ha-Noar ha-Cij(j)oni (ha-Syjoni), Akiba
32. Harcerski Batalion Szturmowy
33. Harcerska Grupa Pogromców Komunizmu
34. Harcerska Organizacja Stalowi Polacy, Wolność i Sprawiedliwość, Zastęp Rysiów, Drużyna Harcerska im. Jeremiego Wiśniowieckiego
35. Ha-Szomer ha-Cair „Młody Strażnik” /Haszmoer Hacair Młody Skaut
36. Harcerska Organizacja Podziemna- Iskra
37. Harcerska Organizacja Podziemna
38. Harcerska Organizacja Podziemna
39. Harcerska Organizacja Podziemna
40. Harcerska Organizacja Podziemna (Harcerska Drużyna Konspiracyjna)
41. Harcerska Organizacja Podziemna,
42. Harcerska Organizacja Podziemna, Tajna Organizacja Harcerska
43. Harcerska Organizacja Propagandowa przy NSZ
44. Harcerska Zbrojna Służba Ojczyźnie
45. Harcerska Zbrojna Służba Ojczyźnie
46. Harcerski Ruch Antykomunistyczny
47. Harcerski Ruch Oporu/ Ruch Oporu\ Młodzieży Harcerskiej "Młodzieżowy Ruch Oporu
48. Harcerskie Siły Zbrojne „Wrzos”
49. Harcerstwo Konspiracyjne Polski, Konspiracyjne Wojsko Polskie
50. Harcerstwo
51. Harcerstwo
52. Harcerstwo
53. Harcerstwo Polskie/ Hufce Polskie
54. Harcerstwo Polskie
55. Harcerstwo Polskie
56. Harcerstwo Polskie
57. Harcerstwo Polskie
58. Harcerze Armii Krajowej
59. He-Chaluc ha Cair (He-Chaluc Pionier)[12]
60. Jednostka Sokołów Związek Harcerstwa Polskiego
61. Jeszcze Polska Nie Zginęła
62. Jord/Just/ Podziemne Mowy-Jord
63. Jutrzenka
64. Koło Zbrojnych Harcerzy
65. Konspiracyjna Drużyna ZHP
66. Konspiracyjne Harcerstwo Polskie
67. Konspiracyjne Oddziały Skautowe
68. Konspiracyjny Związek Harcerstwa Polskiego
69. Konspiracyjny Związek Harcerstwa Polskiego /Polska Straż Przednia
70. Konspiracyjny Związek Młodzieży
71. Krajowe Siły Wyzwoleńcze
72. Kościuszkowcy
73. Krajowe Siły Wyzwoleńcze
74. Krajowy Ośrodek „Kraj”
75. „Krasnoludki”/Polski Związek Rycerzy Walczących o Wolność
76. Krucjata Wolności
77. Mała Garstka
78. Mafia
79. Młoda Polska
80. Młoda Polska/Polska Walczy
81. Młoda Polska I
82. Młodzieżowa Armia Krajowa/Harcerska Armia Krajowa
83. Młodzieżowa Armia Podziemna
84. Młodzieżowa Organizacja Podziemna „Orzeł”
85. Młodzieżowa Organizacja Przeciwkomunistyczna
86. Młodzieżowy Ruch Oporu "Komitet Wyzwoleńczy"
87. Młodzieżowy Ruch Oporu
88. Monastyr
89. Naczelna Rada Harcerska/Niezależny Ruch Harcerski
90. Nadmorska Organizacja Młodzieżowa
91. Najwyższy Organ Harcerstwa Polskiego
92. Najwyższy Organ Harcerstwa Polskiego
93. Narodowy Front Młodej Polski
94. Nielegalny Zastęp Harcerski Lwy
95. Niezależny Ruch Harcerski
96. Obrońców Korony, Podziemna Organizacja Wolność i Niepodległość
97. Oddział Szarych Szeregów „Krzysztof”
98. Oddziały Pomocnicze Armii Krajowej
99. Ojczyzna Nauka Cnota
100. Organizacja Harcerska
101. Organizacja Harcerska Krzyża
102. Organizacja Bojowo-Dywersyjna "Orlęta"
103. Organizacja Prokopa, Samodzielny Zastęp Bobrów
104. „Orlęta”/ Wojskowa Niepodległościowa Organizacja "Orlęta"
105. Orlęta Wrzesińskie
106. „Orlęta”/Podziemna Organizacja ZHP „Orlęta”
107. Orzeł
108. Orzeł
109. Osy- 10. Warszawska Drużyna Harcerska
110. Podhalańska Grupa Operacyjna Podziemnego Wojska Polskiego im. Józefa Piłsudskiego/grupa Stanisława Sali
111. Pierwsza Trawnicka Drużyna Harcerska
112. Podziemie Harcerskie „Zawisza”
113. Podziemna Organizacja Harcerska WIN, / Obrońcy, Korony
114. Podziemna Organizacja Harcerstwa Polskiego/Przedwojenny Związek Harcerstwa Polskiego
115. Podziemna Organizacja Harcerstwa Polskiego „Contra”
116. Podziemna Organizacja Młodzieży „Sokół”
117. Podziemna Organizacja Młodzieży Polskiej „Skaut”/ Polska Organizacja Młodzieży Skaut
118. Podziemna Organizacja Nadmorska
119. Podziemna Armia Skautowska/Underground Scoutung Army/Polska Armia Skautowa/USA
120. Polska Organizacja Harcerska
121. Polska Młodzież Katolicka
122. Polska Organizacja Młodzieżowa „Korona Wyzwolenia”/organizacja Harcerska Krzyża
123. Polska Organizacja Podziemna
124. Polska Organizacja Powstańcza
125. Polska Podziemna Organizacja Skautowska
126. Polska Podziemna Organizacja Niepodległościowa
127. Polska Powstańcza Armia
128. Polska Tajna Armia Wyzwoleńczo- Demokratyczna/Polskie Siły Demokratyczne
129. Polski Skauting Podziemny
130. Powrót
131. Rycerze Dobrej Woli/Związek Dobrych Druhów
132. Skauci
133. Skauting
134. Skauting
135. Skorpiony
136. Spiskowo-Bojowa Organizacja Harcerska
137. Stowarzyszenie Harcerzy Polskich
138. Strzelecka Organizacja Wojskowa/Ruch Oporu Armii Krajowej, Obóz Zjednoczonej Młodej Polski
139. Szara Brać
140. Szare Szeregi
141. Szare Szeregi
142. Szare Szeregi
143. Szare Szeregi/Sfinx
144. Szarotka
145. Szczerb
146. Szczep Harcerski im. Orląt Lwowskich
147. Tajna Organizacja Harcerska "Mężne Serca"
148. Tajna Organizacja Krajowa- VII Hufiec Związku Harcerstwa Polskiego
149. Tajna Organizacja Skautingu
150. Tajna Organizacja Wyzwoleńcza/Podziemny Ruch Oporu- Oddział Lotny
151. Tajna Organizacja Związku Harcerstwa Polskiego „Mała Dywersja”
152. Tajne Harcerstwo/Tajna Organizacja Skautingu, Skautingowe Siły Zbrojne
153. Tajne Harcerstwo Krajowe/Szeregi Wolności
154. Tajne Harcerstwo Polskie/Tajny ZHP
155. Tajny Związek Harcerstwa Polskiego- I Trawnicka Drużyna Harcerska im. Stefana Czarnieckiego
156. Tajny Związek Harcerstwa Polskiego „Buki”, Sępy, Organizacja Polska „Zjawa”
157. Tajny Związek Harcerstwa Polskiego Rodzinka Paka
158. Trójki/ org Harcerek
159. Victoria
160. Walcząca AK
161. Waszyngton/Związek Harcerstwa Polskiego- drużyna im Jerzego Waszyngtona w Polsce/ Waszyngton
162. Wesoła Czwórka
163. Wilki (Hufiec V)
164. Wolna Młodzież
165. Wolna Młodzież
166. Wolna Polska
167. Wolny Żywot
168. Zakonspirowany Związek Harcerstwa Polskiego
169. Zarzewie- 56 Drużyna ZHP
170. Zastęp Indyjski
171. Zastęp Jaszczurów
172. Zastęp Trupich Głów
173. Zastęp Wilków
174. Zawisza/AK Zawisza
175. Zawisza/AK Zawisza
176. Zielone Brygady, Zielone Harcerstwo
177. ZHP-Młodzieżowa Armia Krajowa
178. Zośkowcy
179. Związek Białej Tarczy
180. Związek Czarnego Harcerstwa Polskiego
181. Związek Czarnych Harcerzy Polski Podziemnej
182. Związek Czarnych Harcerzy Polski Podziemnej
183. Związek Czarnych Skautów
184. Związek Ewolucjonistów Wolności/Zew
185. Związek Harcerstwa Polskiego
186. Związek Harcerstwa Polskiego - Prawicowy
187. Związek Harcerstwa Polskiego Pomorskiej Chorągwi Skautów
188. Związek Harcerstwa Polskiego, Kółko Krzyża Harcerskiego
189. Związek Katolickiej Młodzieży Podziemnej „Warta”
190. Związek Młodych Orląt
191. Związek Młodzieży Patriotycznej „Nowe Wyzwolenie”
192. Związek Młodych Patriotów
193. Związek Młodzieży Polskiej
194. Związek Młodzieży Zbrojnej I
195. Związek Skautów Polski Walczącej
196. Związek Spiskowców Arii Krajowej
197. Związek Słowiański/Hufiec Wolnych Słowian
198. Związek Walki Wyzwoleńczej
199. Związek Zakonspirowanego Harcerstwa
200. Zwycięstwo
201. Żołnierze Walczącej Polski
202. 21 Konspiracyjna Drużyna Harcerska

Bibliografia

Badura Anna Malczak Leszek, Musiał Grzegorz, Salbert Daniel.2010. UB a młodzieżowe organizacje antykomunistyczne w latach 1945–1954 na Górnym Śląsku i Podbeskidziu. Metody operacyjne aparatu bezpieczeństwa w świetle dokumentów, Katowice.
Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej.2010. nr 5–6.
Błażejewski Wacław.1985. Z dziejów harcerstwa polskiego (1910-1939), Warszawa.
Burczyk Dariusz, Hałagid Igor, Paczkoska-Hauke Alicja (red.).2009. Skazani na karę śmierci przez wojskowe sądy rejonowe w Bydgoszczy, Gdańsku i Koszalinie (1946–1955), Gdańsk.
Cieślawski Piotr.1985. Pamięć nie może wygasnąć, Gdańsk.
Fietkiewicz Olgierd (red.).1988. Leksykon harcerstwa, Warszawa.
 Gorycki Leszek.2016. Skauting mniejszości narodowych i etnicznych w II Rzeczpospolitej (część 1) [w:] „Skaut”. Harcerskie Pismo Historyczne, nr 4 (44), wrzesień 2016, s.11;
Hausner Wojciech, Wierzbicki Marek.2015. Sto lat harcerstwa, Warszawa 2015;
Hausner Wojciech, Związek Harcerstwa Polskiego w latach 1944–1964 pomiędzy tradycją służby Bogu, Polsce i Bliźnim a komunistycznym „przechwyceniem”. 2009. [w:] Paweł Ceranka, Sławomir Stępień (red.), Jesteście naszą wielką szansą. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944–1989, Warszawa s. 138–147.
Hillebrandt Bogdan, Słabek Genowefa.1980. Postępowy ruch młodzieżowy w Polsce. Przewodnik bibliograficzny, Warszawa.
Jastrzębski Włodzimierz (red.).1993. Młodzieżowe organizacje ruchu oporu w województwie pomorskim (bydgoskim) w latach 1945–1956, Bydgoszcz.
Jeziorkowska-Polakowska Anna, Dąbrowski Stanisław, Jan.2019. Żydowskie organizacje skautowe na Lubelszczyźnie 1916-1949, Lublin.
Klebba Mateusz.2019. Zapraszamy do wstąpienia w skautowe szeregi [w:] Pomerania, lipiec-sierpień 2019, s.30-31;
Klebba Mateusz.2019. Wtorkowe gromnice. Cześć pamięci kaszubskich skautów [w:] Pomerania, listopad 2019, s.50-51;
Kozłowski Czesław (oprac.), Pietrzak Tadeusz (wstęp).1971. Słownik organizacji młodzieżowych w Polsce 1918-1970, Warszawa.
Krajewski Kazimierz.2009. Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na terenie województwa mazowieckiego w latach 1945–1946 [w:] P. Ceranka, S. Stępień (red.), Jesteście naszą wielką szansą. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944–1989, Warszawa. s. 157–202.
Łapińska Józefa (oprac.).1965. Organizacja Harcerek w latach 1939-1945. Najnowsze dzieje Polski, Materiały i studia II wojny światowe, t. 9, Warszawa.
Marszałek Katarzyna.2014. Wybór źródeł do dziejów ZHP, t. 1, Utworzenie ogólnopolskiego Związku Harcerstwa Polskiego i czas próby ruchu harcerskiego (1918–1944), Kraków 2014;
Marszałek Katarzyna.2014. Wybór źródeł do dziejów ZHP, t. 2, Walka, sowietyzacja, odwilż, kryzys i upadek (1944–1988), Kraków.
Marszałek Katarzyna.2016. Dziedzictwo, którego nie można odrzucić. Próba interpretacji wybranych źródeł z lat 1918–2015 do dziejów Związku Harcerstwa Polskiego, Kraków.
Namysło Aleksandra, Instrukcja MBP dla rozpracowania partii i organizacji działających w społeczeństwie żydowskim z 1946.2004. [w:] Pamięć i Sprawiedliwość 3/2 (6), 341-357 z 2004.
Nowik Grzegorz.2019. Polskie Związki Skautowe i Harcerskie 1909-1922, Warszawa.
Opieńska-Blauth Janina.1988. Polskie harcerki w dziesięcioleciu 1911-1921, Warszawa.
Otwinowska Barbara.2003. Przemocą obalały panujący ustrój, Pruszków.
Pionk Marian.2001. Harcerze w walce o niepodległość 1939–1989, Katowice.
Polski Słownik Judaistyczny https://www.jhi.pl/psj/. 20.02.2020.
Ptaszyński Radosław.2007. Trzymamy Straż nad Odrą. Propaganda – Fakty – Dokumenty, Szczecin.
Raniecka-Bobrowska Jadwiga (red.).1990. Harcerki 1911-1939. Historia, program, wychowanie, Warszawa.
Rubacha Krzysztof.2008. Metodologia badań nad edukacją, Warszawa 2008.
Rzeczkowska Ewa 2008. Lubelskie „Trójki” – udział dziewcząt w harcerskiej drugiej konspiracji lat 1944–1956, „Teka Komisji Historycznej PAN. Oddział w Lublinie” 2008, nr 1, s. 107–133.
Sikorski Eugeniusz.1989. Szkice z dziejów harcerstwa polskiego w latach 1911-1939, Warszawa 1989.
Szczypka Andrzej.2012. Struktury młodzieżowych organizacji niepodległościowych działających na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1945-1956: wybrane aspekty [w:] Przegląd Nauk Historycznych 11/1 z 2012, s.155-169.
Szuba Ludwik Stanisław.2006. Harcerstwo na Pomorzu i Kujawach w latach 1945–1950 w świetle dokumentów Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Tracz Bogusław.2012., Kresowianie na Górnym Śląsku, Oddział IPN – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Katowice – Gliwice.
 Umiński Józef.1997. Stawialiśmy opór… Dwanaście lat (1940–1951) zbiorowej harcerskiej konspiracji niepodległościowej Drużyny Sz. Sz. im. Jeremiego Wiśniowieckiego, Mielec.
Wołoszyn Jacek, Witold.2007. Chronić i kontrolować, UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych na Lubelszczyźnie (1944–1956), Warszawa.
Wołoszyn Jacek, Witold.2011. Konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich w latach 1944–1956, [w:] „Pamięć i Sprawiedliwość” 2011, nr 1. s. 47–73.
Wyczańska Krystyna (wybór i opracowanie).1983, Harcerki 1939-1945, Warszawa 1983.
Zawadzka Anna. 2004. Dzieje harcerstwa żeńskiego w Polsce w latach 1911-1948/49, HBW, Warszawa.