dr Mariusz Przybyła UAM ORCID: 0000-0003-3289-1285

Weronika Roszak UAM ORCID: 0009-0008-4135-3781

Bogna Utrata UAM ORCID: 0009-0001-7664-1037

Zuzanna Linkiewicz UAM ORCID: 0009-0004-8229-4272

06.11.2023

Baśnie - czytam, słucham, oglądam – o walorach baśniowegoświata. Projekt (MEiN) MEWA - technologie audiowizualne w
edukacji międzykulturowej

Wstęp

Baśnie odgrywają nieocenioną rolę w procesie kształcenia i wychowywaniu dzieci,stanowiąc nie tylko źródło rozrywki, ale także ważne narzędzie dydaktyczne ipsychologiczne. W kontekście edukacji międzykulturowej, baśnie mają szczególneznaczenie, gdyż umożliwiają dzieciom poznawanie i rozumienie różnorodności kulturowej,rozwijając tym samym ich empatię i otwartość na inne tradycje i wartości, pozwalającjednocześnie na poszukiwanie i odnajdywanie wzorców do naśladowania, znanych z domurodzinnego, rodzimych zwyczajów i tradycji. Współczesne badania pedagogiczne ipsychologiczne (także te prowadzone przez językoznawców) jednoznacznie wskazują nakorzyści płynące z regularnego czytania dzieciom baśni oraz korzystania z audiobookówbaśniowych.

Literatura baśniowa, dzięki swojej symbolice i uniwersalnym motywom, wpływa narozwój poznawczy i emocjonalny dziecka, kształtując jego wyobraźnię i zdolności narracyjne. Szczególnie istotne jest celowe dobieranie baśni, które mają na celu nie tylko wzbogacanie słownictwa i umiejętności językowych, ale również wprowadzanie dziecka w kontekst różnych kultur, tradycji i wartości. Odpowiednio dobrane baśnie mogą umożliwiać dzieciom lepsze zrozumienie globalnego świata, w którym żyją, z jednoczesnym poszanowaniem dla tradycyjnych wartości i postaw.

Niniejszy artykuł ma na celu zgłębienie roli baśni w edukacji międzykulturowej,podkreślając wagę i istotę czytania dzieciom oraz słuchania baśniowych audiobooków.Analiza ta pozwoli na zrozumienie mechanizmów, dzięki którym baśnie wpływają na rozwój dziecka oraz na określenie najlepszych praktyk w zakresie ich celowego doboru iwykorzystania w procesie edukacyjnym.

Baśniowe audiobooki i filmy animowane

Baśniowe audiobooki stanowią nowoczesne uzupełnienie tradycyjnego czytania, łącząc w sobie elementy literackie z audialnymi, co w efekcie intensyfikuje doznania słuchowe i emocjonalne dziecka. Słuchanie baśni w formie audiobooków wspiera rozwój umiejętności słuchania, koncentracji oraz wyobraźni. Co więcej, odpowiednia interpretacja tekstu przez lektora, modulacja głosu oraz tło muzyczne i efekty dźwiękowe wzbogacają odbiór treści, czyniąc go bardziej angażującym i przystępnym dla młodego odbiorcy. Dla wielu dzieci, audiobooki stanowią namiastkę czytającego rodzica. Czytanie dzieciom baśni oraz korzystanie z audiobooków powinno być działaniem przemyślanym i systematycznym,aby w pełni wykorzystać ich potencjał edukacyjny i wychowawczy. Wybór baśni powinien być dokonany z uwzględnieniem wieku, zainteresowań i potrzeb dziecka, a także z myślą ocelach edukacyjnych i międzykulturowych. Nauczyciele i rodzice, świadomi wartości baśni, mogą w znaczący sposób przyczynić się do wszechstronnego rozwoju dziecka, tworząc fundamenty dla jego przyszłej edukacji i życia społecznego.

Współczesna forma baśni obejmuje również baśniowe animacje i filmy, a także kanały baśniowe w mediach społecznościowych oraz neotelewizji. Te nowoczesne media odgrywają kluczową rolę zarówno w kontekście rozrywki i zabawy, jak i w procesie kształtowania postaw dziecięcych. Baśniowe animacje i filmy oferują bogate wizualne interpretacje klasycznych opowieści, co nie tylko przyciąga uwagę dzieci, ale także wzmacnia ich zdolność do przyswajania i rozumienia przekazywanych wartości. Kanały baśniowe w mediach społecznościowych i neotelewizji, dostępne na różnych platformach, umożliwiają dzieciom stały kontakt z baśniowym światem, jednocześnie wspierając ich rozwój emocjonalny i społeczny. Regularne obcowanie z tymi nowoczesnymi formami baśni może kształtować w dzieciach pozytywne postawy, rozwijać ich empatię oraz wzbogacać ich światopogląd.

Bajki animowane odgrywają istotną rolę w życiu i edukacji dzieci (Rosa, 2012). Chociaż można odnaleźć wielu przeciwników takiej hipotezy, a jednocześnie metody edukowania (z wykorzystaniem właśnie filmów animowanych), to należy stwierdzić, że mimo to, taki rodzaj bajek jest współcześnie nieodłącznym elementem życia najmłodszych (ale także dorosłych). Przychodzące, związane z tym tematem refleksje, skłoniły członków Koła Naukowego MEDIOcratum do głębszego zapoznania się z pozytywnymi i negatywnymi skutkami kontaktu dzieci z bajkami animowanymi. Finalnie, studenci zgodzili się z postawioną hipotezą. Wszystkie przemyślenia związane z danym tematem zaowocowały ideą na napisanie projektu, którego celem byłoby wykorzystanie nowoczesnych technologii do stworzenia szerokiego repozytorium edukacyjnego z bajkami animowanymi. Jednak już podczas wstępnych ustaleń w kontekście możliwości zrealizowania projektu, postanowiono rozszerzyć koncepcję o elementy międzykulturowości. Studiujący na Wydziale Studiów Edukacyjnych uczestnicy programu Erasmus + również odegrali swoją rolę w tym aspekcie. Jako jedno z zadań, dla studentów z różnych zakątków świata, zaproponowano wybranie i zaprezentowanie bajek i filmów fabularyzowanych z krajów, z których pochodzą. Aktywność ta ukazała ogromną różnorodność w warstwach kulturowych i społecznych bajek animowanych z różnych krajów, co było przyczynkiem do wielu kolejnych studenckich dyskusji i spowodowało chęć jeszcze głębszej analizy tematu.

Innym działaniem inspirującym do podjęcia baśniowego tematu był projekt realizowany przez studentów Wydziału Studiów Edukacyjnych na platformie YouTube, pod nazwą "Audiobookersi_UAM", który powstał z myślą o najmłodszych odbiorcach (dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym). Jego głównym założeniem jest wprowadzenie ich w zaczarowany świat tajemnic, przygód, bajek, baśni, legend i opowiadań, ale także uwrażliwianie na potrzeby innych. Wśród audiobooków, stworzonych w ramach projektu, znajdują się bajki terapeutyczne oraz utwory nagrane z myślą o małych uchodźcach z Ukrainy. Te działania odnoszą się do dziecięcych doświadczeń oraz edukacji medialnej i międzykulturowej. Ostatecznie, za sedno nowo powstającego przedsięwzięcia, obrano stworzenie wartościowych audiobooków oraz bajek animowanych, uwzględniając w tym edukację międzykulturową. We wczesnym stadium planowania realizacji Projektu niezwykle ważne było zapoznanie się literaturą związaną z daną tematyką. To pozwoliło lepiej zrozumieć problem, a także pomogło w ustaleniach, dotyczących podjęcia jak najefektywniejszych działań oraz stworzenia innowacyjnych rozwiązań, które mogłybywesprzeć edukację dzieci.

Międzykulturowa edukacja w baśniowych animacjach

Edukacja międzykulturowa, którą rozumiemy za J. Nikitorowiczem (2003) jako "ogół wzajemnych wpływów i oddziaływań jednostek i grup, instytucji, organizacji, stowarzyszeń, związków, sprzyjających takiemu rozwojowi człowieka, aby stawał się on w pełni świadomym i twórczym członkiem wspólnoty rodzinnej, lokalnej, regionalnej, wyznaniowej, narodowej, kontynentalnej, kulturowej i globalnej – planetarnej oraz był zdolny do aktywnej samorealizacji własnej, niepowtarzalnej i trwałej tożsamości i odrębności", stała się szczególnie ważnym tematem w odniesieniu do wzrostu liczby uczniów cudzoziemskich w polskich szkołach (szczególnie z Ukrainy). Szkoła, między innymi ze względu naróżnorodność kulturową, zmienia swoje oblicze. „Edukacja międzykulturowa staje się pomocnym narzędziem w tworzeniu indywidualnego podejścia dla przybywających do Polski dzieci imigrantów, którzy rozpoczynają nowe życie w obcym środowisku (Adamczewski,Płonka, 2020). Warto dodać, że w polskich standardach kształcenia nauczycieli, można znaleźć zapis dotyczący potrzeby przygotowania ich do tego, by potrafili pracować z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym z dziećmi z trudnościami adaptacyjnymi związanymi z doświadczeniem migracyjnym, pochodzącymi ze środowisk zróżnicowanych pod względem kulturowym lub z ograniczoną znajomością języka polskiego. W kształceniu przyszłych nauczycieli konieczne są zatem wszelkie doświadczenia, które pomogą imkształtować u uczniów niezbędne w edukacji międzykulturowej umiejętności, takie jak: „wzajemne poszanowanie kulturowe i religijne, akceptacja czy przełamywanie rasizmu i dyskryminacji. Warto więc, aby takiego rodzaju zadania, sprzyjające rozwojowi młodego człowieka, umożliwiające mu twórczą i świadomą realizację zgodną z jego poczuciem tożsamości, ale także skierowane na współpracę, nauczyciel inicjował w międzykulturowej edukacji wczesnoszkolnej” (Adamczewski, Płonka, 2020). Doświadczenia z zajęć ze studentami pokazują, że obszarem łączącym różne narodowości i kultury są cyfrowe media audiowizualne, które w sposób niezwykle obrazowy przybliżają aspekty ważne społecznie. Bajki animowane i filmy są istotne w życiu dzieci (są ich codziennym doświadczeniem), więc ich wykorzystanie w procesie dydaktycznym może stać się ważnym punktem wyjścia dla edukacji międzykulturowej.

Po wielu przeprowadzonych analizach (zarówno tych indywidualnych jak i zbiorowych) za przedmiot Projektu obrano stworzenie repozytorium, w którym udostępnione zostaną w języku polskim, a w przyszłości także w innych językach, bajki i filmy fabularyzowane dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, czyli baśnie/bajki z wybranych krajów (Polska, Ukraina, Kazachstan, Hiszpania, Francja, Turcja) wraz z dodatkowymi materiałami dydaktycznymi przygotowanymi przez członków Koła: baśniami przetłumaczonymi na język polski, plikami audialnymi z dubbingiem (nagranymi przez Koło), scenariuszami zajęć dla nauczycieli i wychowawców edukacji przedszkolnej iwczesnoszkolnej (z zakresu edukacji międzykulturowej). Wszystkie stworzone materiały informacyjne i edukacyjne mają zostać zamieszczone na zaprojektowanej przez studentów stronie internetowej, zawierającej również odniesienia do analizowanych bajek.

Działania projektowe rozpoczęto od przeprowadzenia selekcji bajek i filmów zróżnych krajów (wyżej wymienionych), z uwzględnieniem ich przydatności dla edukacji międzykulturowej. Wybrane materiały zostały poddane szczegółowej analizie. Wykorzystano do tego opracowane autorskie narzędzie badawcze - ankietę obejmującą aspekty takie jak: kryteria etniczne/narodowe/kulturowe (czy w baśni występują regionalne/etniczne/narodowe: potrawy/napoje, muzyka regionalna/instrumenty, piosenki/tańce, stroje, zabawki i zabawy,wierzenia/obrzędy/zwyczaje, elementy architektury/budownictwa, postaci historyczne,wydarzenia historyczne, bohaterowie baśni/legend, flora oraz fauna, nazwy, użycia języka ojczystego); kryteria edukacyjne (czy w baśni występuje/występują: wulgaryzmy, ubogacające słownictwo, przemoc werbalna/niewerbalna, sceny drastyczne (zawierające brutalność, krew itp.), używki/uzależnienia, nieodpowiednie postawy, zachowania); kryteria aksjologiczne (czy baśń: niesie przesłanie moralne/ pozostawia odbiorcę z refleksją/zawieramorały, zawiera stereotypy, jasno ukazuje granice między dobrem, a złem, jest uniwersalna/międzykulturowa, zawiera pozytywne wzorce osobowościowe); kryteria poznawcze (czy baśń: ma prosty i chwytliwy tytuł, jest wesoła/żartobliwa, posiada zrozumiały przekaz, jest dostosowana do wieku rozwojowego odbiorców, stymuluje wyobraźnie, zawiera kluczowe dla niej elementy. Jednakże, oprócz badań nad baśniami/filmami animowanymi z Polski, Ukrainy, Kazachstanu, Hiszpanii, Francji i Turcji, w ramach rozszerzenia i uatrakcyjnienia oferty baśniowej, do analizowanych materiałów włączono drugą baśń ukraińską, duńską, norweską oraz wiersz Juliana Tuwima pt.Lokomotywa, co wykracza poza pierwotny harmonogram Projektu. Te dodatkowe materiały mają jednak na celu wzbogacenie (poprzez działania, które będą realizowane w kolejnych etapach) konsekwentnie przygotowywanego repozytorium, czyli zwiększenie liczby scenariuszy oraz innych załączników przeznaczonych dla dzieci i ich wychowawców.

Jednocześnie, podczas cotygodniowych spotkań Koła Naukowego MEDIOcratum, odbywają się dyskusje, dotyczące innych zaplanowanych pierwotnie działań do zrealizowania. Projekt daje możliwości na wprowadzenie pewnych zmian, innowacyjnych rozwiązań, jeśli chodzi o szeroko pojętą edukację (np. nowoczesne metody prowadzenia zajęć, wykorzystywanie nowatorskich środków dydaktycznych), dlatego, chcąc wykorzystać wszelkie szanse i pełny jego potencjał, analizowany jest aktualnie pomysł zastąpienia kart pracy - kartami zabawy (które mają zostać dołączone do stworzonych scenariuszy do zajęć).

Jednakże, aby osiągnąć założone cele i wykonać poszczególne, często wymagające działania, studenci muszą posiadać odpowiednie umiejętności. Z tego powodu, jeszcze w czasie planowania kolejnych etapów Projektu, uwzględniono wartościowe warsztaty dla jego uczestników, mające podnieść kompetencje studentów: warsztaty z tworzenia filmów, ich obróbki i renderowania. Dodatkowo, studenci będą mieli możliwość uczestniczenia w warsztatach z dykcji i emisji głosu (prowadzonych przez studio Polish Voices, czyli lektorów znanych w całej Polsce - Katarzynę i Jarosława Juszkiewiczów), które mają podnieść ich umiejętności komunikacyjne, ale także warsztaty z zakresu tworzenia filmów animowanych, które mają podnieść zdolności korzystania z różnych rozwiązań technicznych w obszarze produkcji audiowizualnej.

Baśniowy świat (pisarzy, wydawców, rysowników, historyków, lingwistów,tłumaczy, polonistów, pedagogów)

Baśnie odgrywają niezastąpioną rolę w kształtowaniu wyobraźni, wartości i wiedzy dzieci. Świat baśniowy to jednak nie tylko same historie, ale także cała gama osób i procesów zaangażowanych w ich tworzenie, publikowanie i przekazywanie kolejnym pokoleniom. Twórcy baśni, w tym pisarze, ilustratorzy, wydawcy, historycy, lingwiści, tłumacze i pedagodzy, stanowią fundament tego niesamowitego (bliskiego, a jednak niezwykłego) świata. Pisarze, dzięki swojej wyobraźni i umiejętnościom literackim, kreują opowieści, które przenoszą dzieci do magicznych światów, gdzie dobro zwycięża nad złem, a wartości takie jak odwaga, przyjaźń i miłość są na pierwszym miejscu. Ilustratorzy, poprzez swoje artystyczne zdolności, wizualizują te opowieści, dodając im głębi i kolorytu, co jest szczególnie istotne dla najmłodszych odbiorców, dla których obraz często odgrywa większą rolę niż tekst. Wydawcy pełnią kluczową rolę w procesie dystrybucji baśni. Dzięki ich wysiłkom, te magiczne historie trafiają do rąk czytelników na całym świecie. Wydawnictwa dbają o to, aby książki były atrakcyjne wizualnie, wysokiej jakości i dostępne w różnych formatach, co zwiększa ich dostępność i wpływ. Historycy literatury analizują korzenie baśni, ich ewolucję oraz kontekst kulturowy, w jakim powstawały. Analiza historyczna baśni umożliwia lepsze zrozumienie ich znaczenia oraz roli, jaką pełniły w różnych epokach i kulturach. Lingwiści i tłumacze przekształcają baśnie na różne języki, co jest kluczowe dla ich międzynarodowego oddziaływania. Tłumaczenia baśni wymagają nie tylko precyzyjnego przekładu tekstu, ale często także dostosowania kulturowego, aby zachować oryginalne przesłanie i emocje, które niosą. Pedagodzy natomiast wykorzystują baśnie jako narzędzie edukacyjne. Dzięki nim dzieci mogą nie tylko poznawać literaturę i kulturę, ale także rozwijać swoje kompetencje językowe, społeczne i emocjonalne. Scenariusze zajęć oparte na baśniach pozwalają nauczycielom na wprowadzenie dzieci w świat wartości, kształtowanieich postaw oraz rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia i empatii. Te elementy, osoby, przesłanki, ale przede wszystkim ludzie czytający baśnie, mają spotkać się ze sobą by wramach „baśniowej” konferencji naukowej, podczas wykładów, prelekcji i w kuluarach podyskutować o współczesnych i tradycyjnych wątkach baśniowych.

Istotnym krokiem w odniesieniu do namysłu nad współczesną rolą baśni jest przedstawienie wyników analiz dotyczących współczesnych i starych, dobrze znanych utworów. Realizowany Projekt to także organizacja konferencji naukowych oraz publikowanie właśnie wyników poczynionych analiz. Dzięki temu Projekt „MEWA” zyska szersze uznanie w środowisku akademickim, wśród pedagogów, nauczycieli, wychowawców, rodziców i przyczyni się do rozwoju wiedzy na temat wpływu baśni na edukację międzykulturową. Przygotowanie tłumaczeń dialogów z baśni i filmów na język polski, we współpracy z językoznawcami, oraz ich publikacja na stronie internetowej projektu, to kolejny ważny krok. Nagranie plików audio z dubbingiem do baśni oraz ich umieszczenie nastronie projektu umożliwi dzieciom dostęp do materiałów w ich języku ojczystym. W ramach projektu zostaną także przygotowane edukacyjne baśnie/filmy fabularyzowane, które mają dotyczyć różnych aspektów edukacji międzykulturowej. Będą one dostępne na stronie internetowej projektu wraz ze scenariuszami zajęć z zakresu edukacji międzykulturowej, dedykowanymi nauczycielom edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Promocja efektów projektu za pośrednictwem mediów społecznościowych oraz materiałów drukowanych pozwoli na upowszechnienie jego rezultatów na skalę ogólnopolską i międzynarodową. Współcześnie baśniowy świat obejmuje również baśniowe animacje i filmy, kanały baśniowe w mediach społecznościowych oraz platformy neotelewizyjne.

Te nowoczesnemedia odgrywają kluczową rolę zarówno w kontekście rozrywki, jak i w procesie kształtowania postaw dziecięcych. Baśniowe animacje i filmy oferują bogate wizualne interpretacje klasycznych opowieści, co nie tylko przyciąga uwagę dzieci, ale także wzmacnia ich zdolność do przyswajania i rozumienia przekazywanych wartości. Kanały baśniowe w mediach społecznościowych i platformach neotelewizyjnych, dostępne naróżnych urządzeniach, umożliwiają dzieciom stały kontakt z baśniowym światem,jednocześnie wspierając ich rozwój emocjonalny i społeczny. Regularne obcowanie z tymi nowoczesnymi formami baśni może kształtować w dzieciach pozytywne postawy, rozwijaćich empatię oraz wzbogacać ich światopogląd.

Zakończenie

Realizacja projektu ukazuje wielowymiarowe korzyści płynące z integracji baśni i opowieści baśniowych w procesie edukacyjnym. Rezultaty projektu, obejmujące podniesienie kompetencji cyfrowych, językowych i komunikacyjnych studentów, opracowanie narzędzibadawczych do ewaluacji baśni i filmów, przygotowanie tłumaczeń i nagrań z dubbingiem, nagranie edukacyjnych filmów fabularyzowanych oraz stworzenie scenariuszy zajęć z zakresu edukacji międzykulturowej, stanowią kompleksowe podejście do wykorzystania baśni jako narzędzia pedagogicznego i są dobrym zaczynem do dalszych działań zmierzających ku poniesieniu czytelnictwa, oraz świadomym wyborem tego, co czytamy naszym dzieciom. Dzięki podjętym działaniom możliwe będzie przedstawienie wyników przeprowadzonych analiz w artykułach naukowych oraz podczas konferencji, co przyczyni się do poszerzenia wiedzy i rozwoju praktyk w zakresie edukacji międzykulturowej w przedszkolach i szkołach podstawowych. Integracja baśni z nowoczesnymi technologiami oraz ich adaptacja do współczesnych mediów cyfrowych, takich jak audiobooki, animacje i kanały medialne, umożliwia pełniejsze wykorzystanie ich potencjału edukacyjnego i kulturalnego.

Baśnie, dzięki swojej ponadczasowej wartości, stanowią fundament dla wielu działań edukacyjnych i wychowawczych. Rozumienie i docenianie pracy wszystkich osób zaangażowanych w tworzenie, ilustrowanie, tłumaczenie i propagowanie baśni, jest kluczowe dla pełnego wykorzystania ich potencjału. W kontekście pedagogicznym, baśnie wspierają rozwój emocjonalny, społeczny i moralny dzieci, kształtując ich postawy oraz umiejętności krytycznego myślenia.

Wnioski płynące z Projektu podkreślają znaczenie międzykulturowej edukacji, która promuje zrozumienie, tolerancję i szacunek dla różnorodności kulturowej. Baśnie, jako medium o uniwersalnym przekazie, doskonale wpisują się w te cele, wspierając holistyczny rozwój dziecka. Warto kontynuować badania i działania w tym zakresie, aby w pełni wykorzystać potencjał baśni w edukacji i wychowaniu przyszłych pokoleń.