Skauting to ciągłe poznawanie, przygoda, gra, rozwój. Niezapomniana atmosfera i wyjątkowy, atrakcyjny program. Atrakcyjność programu, to przede wszystkim dużo nowych dla harcerzy elementów. Oczywiście można rozwijać tematy poruszane już wcześniej na zbiórkach, ale trzonem powinny być zajęcia, w których harcerze jeszcze nie uczestniczyli. Atmosferę budują ludzie. Im bardziej są pozytywni, radośni, im bardziej sobie ufają, tym jest ona lepsza. Pozytywność, radość i zaufanie są w dużej mierze wynikiem atrakcyjnego programu.

Zarówno program, jak i atmosferę można zaplanować i zbudować. Oczywiście nie jest to proste, ale przecież nie o to chodzi, aby było łatwo. Tak jak obóz jest dla harcerza przygodą i wyzwaniem, tak przygotowanie, a później realizacja programu mogą być przygoda oraz wyzwaniem dla instruktora. Zaczyna się zawsze od zamierzeń. Instruktor musi wiedzieć co w perspektywie długoterminowej chce osiągnąć. Obóz trwa przecież zwykle do 3 tygodni, ale to co nim się osiąga ma pozostać w uczestnikach na zawsze.

Zanim zacznie się coś tworzyć, potrzebny jest pomysł. Dobrze jest zebrać kilka osób i po prostu rozmawiać. Dać się ponieść wyobraźni, nie ograniczając się stwierdzeniami typu "to się na pewno nie uda". Warto zapisać wszystkie pomysły, aby później spróbować złożyć z nich jakąś spójną koncepcję. Nie trzeba się spieszyć. Pomysł musi mieć czas, aby dojrzeć. Dobry plan przygotowany odpowiednio wcześnie oraz grupa kreatywnych i odpowiedzialnych ludzi to wszystko co potrzebne, aby zaplanować obóz, który będzie dla wszystkich niezapomnianym przeżyciem.


Skauting wychowuje wszechstronnie. Należy więc planować program z uwzględnieniem rozwoju fizycznego, psychicznego, intelektualnego, kulturalnego, duchowego oraz nauki praktycznych umiejętności. Skauting wychowuje indywidualnie, a więc już planując program trzeba pamiętać o stwarzaniu możliwości każdemu harcerzowi do znalezienia czegoś dla siebie. Każdy harcerz powinien przejść przez obóz swoją własną ścieżką, bo każdy będzie swoją ścieżką szedł przez dalsze życie. Pamiętając o zasadzie dobrowolności, zamiast planować zajęcia, w których wszyscy muszą uczestniczyć, warto zaplanować takie, podczas których każdy może coś poznać, czegoś się nauczyć i spędzić miło czas. Tematyka zajęć obozowych powinna pozostawać w zgodzie z naturalnymi potrzebami młodych ludzi. To gwarancja, że harcerze będą nimi zainteresowani. Jedną z naturalnych potrzeb jest potrzeba przynależności do grupy. Dajmy więc harcerzom możliwość działania i uczenia się wzajemnie w zastępach.


Dobry program obozu powinien się składać z następujących trzech typów zajęć:

Pierwszy to zajęcia rozwijające/edukacyjne, czyli nastawione głównie na poznanie, wychowanie i rozwój. Są od początku do końca zaplanowane. Mają cel edukacyjny. Takie zajęcia to między innymi:

- Wszelkiego rodzaju kursy, które kończą się konkretnymi uprawnieniami, lub certyfikatami (na przykład - pierwsza pomoc, samoobrona, żeglarstwo, łączność).
- Jednodniowe, lub wielodniowe wędrówki po okolicy połączone ze zwiedzaniem ciekawych obiektów, poznawaniem lokalnej kultury, fotografowaniem krajobrazu, lub noclegiem pod gołym niebem. Najlepiej jeśli planowane są przez samych uczestników, którzy wcześniej poznają system oznakowania szlaków turystycznych, zasady bezpiecznego poruszania się, planowania wypraw, wzywania pomocy.
- Wyprawy wodne na małe wyspy na jeziorach, spływy kajakowe, pontonowe... Tu również istotne jest planowanie przez samych uczestników i odpowiednie przygotowanie do przedsięwzięcia.
- Wieczorne spotkania z poezją, muzyką, czy literaturą.
- Budowanie kuchni polowych i gotowanie na nich prostych, lub bardziej skomplikowanych potraw.
- Turnieje sportowe, również turnieje sportów niecodziennych oraz dziwacznych.
- Wieczór mitów i legend ze świata.

Drugim typem są zajęcia rozrywkowe. Te nastawione są głównie na budowanie dobrej atmosfery. Często liczy się w nich spontaniczność, więc stwarza się uczestnikom możliwość do znacznego wpływania na ich przebieg, planując tylko pewne ramy. Zajęcia tego typu nie mają celów edukacyjnych, choć na pewno harcerze wiele się podczas nich nauczą. Liczy się przede wszystkim dobra zabawa. Zajęciami rozrywkowymi mogą być na przykład:

- Obozowe przedstawienia teatralne. Uczestnicy sami przygotowują scenariusze przedstawień, lub korzystają z gotowych. Mogą sami tworzyć dekoracje, stroje i rekwizyty. Może być to teatr cieni, lub teatr kukiełkowy. Kukiełki mogą być przygotowane w czasie zajęć warsztatowych kilka dni wcześniej.
- Festiwale piosenki, lub karaoke. Tu również liczy się odpowiednie przygotowanie dekoracji i zaangażowanie wszystkich uczestników.
- Dyskoteki z muzyką współczesną, lub muzyką z dawnych lat. Bale stylizowane na poprzednie epoki.
- Ogniska turystyczne i wieczorne opowieści przy ognisku.


Trzeci typ to zajęcia wolnoczasowe. Stworzenie uczestnikom możliwości do robienia tego, na co mają aktualnie ochotę, do inicjatywy, całkowicie indywidualnego rozwoju i do nawiązywania relacji interpersonalnych. Dobre relacje wpływają na dobrą atmosferę. W wolnym czasie mogą też odbywać się zbiórki zastępów z ich własnym programem, lub zajęcia organizowane przez jednych uczestników obozu dla innych. Wolny czas przydaje się również do odpoczynku, lub do realizacji indywidualnych zadań na sprawności harcerskie.

Atrakcyjny program to taki, który w sposób wyważony łączy wszystkie trzy typy zajęć oraz jest różnorodny pod względem form i treści. Nieodzownym elementem programu jest kontakt z przyrodą. Nie może w nim też zabraknąć przygód i wyzwań. Ale zajęcia zawsze muszą być bezpieczne. Taki program buduje się z klocków. Chcemy aby końcowy efekt był możliwie najlepszy i żeby harcerze na długo zapamiętali nasz obóz. Muszą więc być to klocki dobrej jakości i nie mogą być za duże. Razem muszą tworzyć spójną całość. Większe zajęcia należy podzielić na małe cegiełki i mądrze rozłożyć na kolejne dni obozowania. Zajęcia wymagające ciężkiej pracy umysłowej lepiej organizować po południu niż rano, lub wieczorem. Wieczorem najlepiej sprawdzają się zajęcia rozrywkowe, wyciszające i uspokajające. Rano dobre są zajęcia rozwijające fizycznie. Ciemność, ogień i wieczorna zaduma dobrze wpływają na atmosferę zajęć o charakterze duchowym. Nie ma jednej dobrej recepty jak poukładać wszystkie klocki. Trzeba eksperymentować i być gotowym do zmiany elementów programu z dnia na dzień, lub czasem z chwili na chwilę. Jeśli cały program składa się z małych cegiełek, to ich przesuwanie zwykle nie stanowi problemu. Po kilku obozach, wraz wiekiem i doświadczeniem, dochodzi się do perfekcji. Ale pozytywne efekty widać już od pierwszego obozu planowanego w ten sposób. Każdego wieczoru harcerze czekają co przyniesie następny dzień, bo każdy dzień jest inny.

Zajęcia obozowe mogą być ciekawe bez względu na pogodę i lokalizację. To instruktorzy i uczestnicy zajęć wpływają na ich atrakcyjność i atmosferę. Liczy się kreatywność i niepowtarzalność. Warto zaprosić rodziców harcerzy do współtworzenia programu obozu. Warto zaprosić inne osoby, które chcą nam pomóc. Więcej osób, to więcej pomysłów. Więcej osób, to więcej możliwości.

Na koniec warto pamiętać, że nieodzownym elementem harcerskiego rozwoju są sprawności. Trzeba o nich pamiętać planując każde harcerskie przedsięwzięcie, a tym bardziej planując obóz. Mając już ułożony program na każdy dzień łatwo sprawdzić które ze sprawności pasują do tematów zajęć i zadbać o to, aby przed obozem wszyscy harcerze o tym wiedzieli. Wskazane jest też, aby uczestnicy przed obozem znali cały program i mogli zaplanować swój indywidualny rozwój. W końcu harcerski rozwój musi być świadomy.

Planowanie i organizacja obozu to duże i czasochłonne przedsięwzięcie. Dobrze więc nie brać wszystkiego na swoje barki i korzystać z pomocy innych. Cennymi mogą się też okazać wskazówki udzielane przez tych, którzy już niejeden obóz mają za sobą oraz polecana przez nich literatura.



Polecana literatura:

Wprowadzenie do pedagogiki zabawy, Wydawnictwo KLANZA, Lublin 2003 http://klanza.lublin.pl
Pedagogika zabawy w edukacji kulturalne, Wydawnictwo KLANZA, Lublin 2006 http://klanza.lublin.pl

Dobrodružné hry a cvičení v přírodě, Portál, Praga 1998 http://www.portal.cz


phm. Mariusz Milka, pedagog


-------------------------------------------------
Nr HR-a: 4/2008