Uzasadnienie i realizacja systemu szczepowego w Związku Nowych Skautów Niemieckich.

1. Struktura organizacyjna Harcerstwa Leśnego i zadania dla poszczególnych jego jednostek organizacyjnych.

Str. 49 r11; 67, z książki p. t. rHarcerstwo Leśner1; hm. Tadeusza Wyrwalskiego


Uzasadnienie i realizacja systemu szczepowego w Związku Nowych Skautów Niemieckich (Bund deutscher Neupfadfinder w skrócie BdN).

Rozdział opracowany w oparciu o książkę p. t. rKibbo Kift. Die Waldwerwandtschaft.r1; (rKibbo Kift r11; Rodzina leśnar1;), Autor nie podany. Berlin 1922. Wyd. Der Weisse Ritter Verlag.


Indianizm, traktowany w sposób swobodny i niehistoryczny jest najwłaściwszą formą dla wychowania szczepowego. Poprzez wychowanie szczepowe schodzimy z drogi niebezpieczeństwu popadnięcia tylko w system zastępowy, znany od dawna w skautingu i innych związkach młodzieżowych a będący przeciwieństwem wychowania masowego (kolektywnego). Do wychowania szczepowego dochodzimy przez historyczny rozwój na gruncie skautingu tradycyjnego, który obejmuje wszystko, co młodzież potrzebuje do kształtowania swojego życia: dostosowane do młodzieży życie w przyrodzie, woodcraft, przygodę, praktyczne możliwości pracy, dążenie do szerokiej wiedzy, związek z życiem otaczającego nas świata, rycerski styl życia, wolę do dobrego i do pomagania innym, gotowość do służby Ojczyźnie.
Ścisłe powiązanie tego skautingu z nowoczesną miejską cywilizacją techniczną oderwało go od związku z przyrodą. Wprawdzie pozostało jeszcze wiele środków, przeciwdziałających przybierającemu na sile deprawowaniu młodzieży i pozbawianiu jej najwyższych wartości i ideałów przez techniczne, gospodarcze i obyczajowe siły rozkładowe naszych czasów r11; ale właściwa, kształtująca i twórcza siła zginęła. To, co pozostało, stawało się coraz bardziej systemem wychowawczym w rękach starego świata. Skauting obejmuje swym wpływem młodzież, ale najgłębsze życie młodzieży przegrało w walce o swój wolny rozwój. Zdusiła je wytworzona sztucznie, lecz nie przeżywana przez młodzież organizacja r11; dowództwo nastawione wyłącznie na najbliższe zadania było zdolne tylko przekonywać, a nie porywać i prowadziło na szerokie i płaskie drogi, bez dalszych perspektyw.
Życie przyszło stamtąd, skąd zawsze przychodzi, to jest od Wszechmatki Przyrody. W olbrzymią dziedzinę wiedzy, techniki, specjalizacji wszelkiego rodzaju gier, świąt itp., nagromadzoną przez skauting powszechny i cywilizacyjny, pętający zręcznie młodzież, wyrosłą całkowicie z tego światopoglądu i nie uwolnioną całkowicie od niego, wkroczyło w najbardziej proste i niepozorne życie leśne, wieść o życiu przyrody, WOODCRAFT .
W woodcrafcie leżą nie tylko najsilniejsze pragnienia każdego chłopca, przedstawiającego sobie życie romantyczne, bohatersko i praktycznie, lecz do niego prowadzi również zdrowy instynkt, który tam spodziewa się znaleźć źródło nowej siły i nowego ludzkiego życia w czystej formie. W ten sposób budząca się część tej młodzieży odwróciła się od martwoty miejskiej cywilizacji do przyrody i życia.
Ten krok ma znacznie większe znaczenie, niż się to wydaje ludziom, którzy stoją na uboczu i nie przypisują żadnej roli przemianom zachodzącym w śród młodzieży. Pozornie oznacza to tylko otrząśnięcie się z martwoty organizacji i tworzenie całkowicie luźnych związków. W istocie chodzi tu o wiele więcej r11; chodzi mianowicie o całkiem nowy światopogląd. Jest to oczywiście często nieświadome, zwłaszcza u najmłodszych. Ale u wszystkich, bez względu na to, czy należą już do świadomych, czy też nie ujawnia się potężna przemiana wewnętrzna. Wali się w gruzy nie tylko to, co było nastawione na fałszywe wartości i formy, ale również tracą rację bytu wypaczenia i zakłamania, które we wnętrzu człowieka dziedziczyły się bez oporów przez całe pokolenia. Słowa o wewnętrznej prawdziwości w światopoglądzie młodzieży otrzymały nowy i lepszy sens.
Z powstającego nowego życia młodzieży wyrosło jako jego fundament wychowanie szczepowe r11; żywa forma młodzieńczego, wspólnego życia. Problem, o który rozbijał się dotychczas każdy ruch młodzieżowy, był problemem masowości i selekcji (doboru). Masa hamowała postęp wewnętrzny i duchowy. Natomiast tam, gdzie przez selekcję zostanie dobrana grupa wyżej stojących rozrywa się związek ze źródłem sił masy (tłumu) i grupa gubi się w indywidualizmie i egoizmie. Grupa taka traci swój cel i sens i rozwiewa się. System szczepowy rozwiązuje zagadnienie masy i selekcji. Nie kładzie on głównego ciężaru na młodych zastępowych i na same zastępy i nie opiera związków zastępów między sobą na przypadkowości, czy też na wyższej organizacji.
Organiczny i widoczny w codziennym życiu związek między zastępami jest możliwy tylko dzięki silnej indywidualności wodza, spajającego wszystko razem i skupiającego na sobie wszystkie linie sił. Od samego początku system szczepowy na pierwszym planie umieszcza szczep (Stamm), związek kilku zastępów, który jest nosicielem tradycji, wychowania i świata duchowego.
Szczep (który tutaj jest odpowiednikiem naszej drużyny) składa się zwykle z czterech zastępów (klanów), liczących średnio po dziewięciu skautów. Jest to podział pionowy szczepu. System szczepowy rozdziela także zastęp po połowie na stany (stände). Połowę zastępu stanowią skauci starsi r11; rwojownicyr1; (Krieger), wyszkoleni a drugą połowę skauci młodsi r11; rwilczkir1; (Wölflinge), początkujący. Zadaniem każdego wojownika jest wychowanie indywidualne wilczka, oddanego pod jego opiekę w zastępie. Zastępem dowodzi wódz zastępu. Wszystkie wilczki z wszystkich zastępów razem tworzą stan (krąg) wilczków, natomiast wszyscy wojownicy, zebrani razem ze wszystkich zastępów tworzą stan (krąg) wojowników. Wodzowie wszystkich zastępów wraz z wodzami stanów tworzą stan (krąg) wodzów, którym kieruje wódz szczepu. Dzięki tym podziałom każdy jest stale pod działaniem z dwóch stron: ze strony zastępu, działającego na poszczególnego jego członka i ze strony stanu, prowadzącego go w dół.


Zastęp daje ramy i oparcie dla wewnętrznego rozwoju każdego z jego członków, dla osobistego oddziaływania starszych na młodszych, wojowników na wilczków, dla cichej, twórczej pracy kół przyjaciół. Do zastępu należą podstawowe zadania życia skautowego, takie jak: wycieczki, życie obozowe i biwakowe, znajomość terenów do ćwiczeń, budowa namiotów i schronów przed deszczem, gotowanie, szycie, roboty domowe i rzemieślnicze, urządzanie i rozbudowa kąta zastępu, gry i zabawy w harcówce, nauka o zwierzętach i roślinach (woodcraft w najwęższym znaczeniu) itp. Te dziedziny są dostatecznie bogate dla życia zastępu. O życiu wewnętrznym zastępu nie będzie tu mowy, gdyż nie podchodzi ono pod żadną formę, ale na pewno jest najważniejsze dla wartości wykonywanej pracy.
Pozostałe praktyczne zajęcia skautowe, takie jak: terenoznawstwo z kartografią, duże gry terenowe, ćwiczenia sportowe i gry ruchowe, większe prace pionierskie, zawody oraz efekty wychowawcze tych zajęć, takie jak: znaczenie osobiste we wspólnocie, zwiększone siły, zdolności i wiadomości, dyscyplina wewnętrzna, pewność siebie, poczucie szczęścia itp. mogą być realizowane tylko częściowo w zastępach r11; tak małe grupy z reguły zawodzą w tych sprawach. Zebranie takich małych grup w większe zespoły odgórnie, w sposób tylko organizacyjny nie daje samo w sobie rozwiązania, jeśli nawet poszczególne zadania np. gry polowe, ćwiczenia sportowe itd. mogą być zrealizowane przy dobrym kierownictwie. Takie organizacyjne skupienie obok siebie kilku zastępów niszczy wartości indywidualne zdobyte w zastępie na skutek działania masy i zawodzi wszędzie tam gdzie chodzi np. o wewnętrzne umocnienie charakteru i o postawę osobistą. System szczepowy rozwiązuje ten problem w sposób naturalny. Podział na klany daje równość wiekową grup roboczych, konieczną do praktycznego kształtowania osobowości skautowej oraz konieczną również siłę liczebną.
Wilczki w swojej grupie najmłodszych muszą przejść twardą szkołę puszczańską, zanim staną się wojownikami. Od młodości widzą zatem nie tylko swój zastęp, lecz także cały szczep przed sobą i wrastają w jego wspólnotę. Szczep kształtuje im chwilę, kiedy wkraczają w szeregi wojowników, do pierwszej uroczystej godziny ich puszczańskiego życia. Teraz rozpoczyna się dla młodego wojownika w zwiększonym stopniu służba dla całości. Szczep żąda od niego twórczej pracy i wychowywania wilczków r11; szczep stopniowo żąda męskich prób siły, wiedzy, odwagi i ducha.
Grupa wojowników tworzy trzon szczepu, dźwiga na swych barkach życie szczepu i tworzy je w pracy i w Radzie.
Wodzami mogą zostać tylko nieliczni. Wódz musi być we wszystkim przykładem dla swoich chłopców i musi przekazywać swojemu zastępowi i razem z nim rozwiązywać zadania postawione przez wodza szczepu.
Wódz szczepu, znający się daleko przed innymi pod względem doświadczenia i dojrzałości, nadaje całemu szczepowi wewnętrzną siłę i kierunek. W nim muszą się zjednoczyć: mądrość i instynktowne kształtowanie, jasna wola, umiejętność podejmowania decyzji, zdecydowanie, które to cechy czynią go panem i mistrzem nad trzydziestoma lub czterdziestoma chłopakami. Tak dużą liczbę system szczepowy wytrzymuje bez większych trudności.
Wychowanie szczepowe umożliwia i żąda bardzo intensywnego i systematycznego praktycznego skautingu w przeciwieństwie do małych pojedynczych grup. Zatrudnia ono chłopców w zakresie wszystkich skautowych dziedzin a zwłaszcza w dziedzinie puszczaństwa. Ideałem i celem duchowym jest samodzielny, całkowicie panujący nad sobą i wszechstronnie wyszkolony, rycerski młody człowiek, tak jak to wynika z prawa skautowego. Jest to zadanie całkowicie jasne i zupełnie możliwe do realizacji, od którego nie ma żadnego odstępstwa. Rozwiązanie tego zadania musi być realizowane przez wspólną, wytężoną i przynoszącą zadowolenie pracę. Tylko tak wyraźne postawienie zadań może dać treść organizacji młodych chłopców, wynikającą z ich pędu do czynu i ich ambicji. Zadania musimy brać przede wszystkim ze skautingu. Jako najbliższy cel trzeba postawić prosty obraz porządnego człowieka, gotowego zawsze do pomagania innym i nie odchylać się od tego celu, nim będzie można iść dalej. Osiągnięcie tego celu przez każdego bez wyjątku skauta jest podstawowym warunkiem do stworzenia organizacji, mierzącej na większe cele.
Uszlachetniająca praca na pojedynczych ludziach wyróżnia skauting od innych ruchów i jest istotna w działalności każdego wojownika i wodza. Pełnia celu nie będzie osiągnięta, ale dążność w przód i w górę nie może nigdy ustać.

Harcerstwo Leśne Nie tworzy samodzielnej i odrębnej ogólnopolskiej organizacji. Drużyny i szczepy harcerzy leśnych działają w ramach innych istniejących organizacji harcerskich i są drużynami i szczepami puszczańskimi. Konieczność utworzenia odrębnej organizacji poza innymi związkami harcerskimi mogła by zaistnieć tylko w razie uniemożliwienia nam naszej pracy, zgodnej z przyjętymi przez nas podstawowymi założeniami ruchu woodcrafterskiego.
Struktura organizacyjna drużyn i szczepów harcerzy leśnych wynika bezpośrednio z przyjętych przez nas zasad systemu szczepowego, wzorowanego na systemie szczepowym, realizowanym w Związku Nowych Skautów Niemieckich.
Pełnoprawnym harcerzem leśnym staję się harcerz dopiero po uzyskaniu miana puszczańskiego, miana wojownika.
Szczep harcerzy leśnych składa się z dwóch lub więcej drużyn. Dzięki systemowi szczepowemu szczep jest powiązany bezpośrednio organizacyjnie nie tylko ze swoimi drużynami, ale również z zastępami, gdyż organizuje dla nich kręgi: wilczków, wojowników i wodzów. W dużych szczepach (np. w wielkich miastach) duże drużyny, liczące co najmniej cztery zastępy mogą organizować własne kręgi wilczków i wojowników, ale kręgi wodzów są tworzone tylko na szczeblu szczepów. Jedynie samodzielna drużyna harcerzy leśnych może tworzyć również własny krąg wodzów.



Prawidłowo działająca drużyna harcerzy leśnych powinna liczyć nie więcej, niż 36 członków, podzielonych na cztery zastępy. Każdy zastęp powinien składać się z czterech ochotników ( a potem) wilczków, z czterech wojowników i zastępowego wodza lub doświadczonego wojownika, który jest w trakcie zdobywania miana wodza. Wiek przyjmowanych nowych ochotników wynosi zasadniczo 11 lat, a w uzasadnionych przypadkach nieco poniżej, lecz nie mniej, niż 10 i pół roku. Nowy ochotnik, przyjęty do zastępu powinien w ciągu sześciu miesięcy (okres próbny) uzyskać stopień młodzika i złożyć przyrzeczenie harcerskie na uroczystym obrzędowym ognisku drużyny, w czasie którego otrzymuje krzyż harcerski oraz symbol Harcerstwa Leśnego. Przyjęcie do kręgu wilczków odbywa się w czasie ogniska, organizowanego przez ten krąg.
Wychowanie indywidualne w zastępie polega na tym, że każdy ochotnik a potem wilczek jest pod opieką jednego wojownika, który przygotowuje go teoretycznie a przede wszystkim praktycznie do czekających go zadań.

Wychowanie zespołowe (kolektywne) odbywa się w kręgach: wilczków, wojowników, wodzów i starszych harcerzy leśnych. Organizowanie kręgów przez szczep umożliwia istnienie w nim mniejszych drużyn a nawet samodzielnych zastępów harcerzy leśnych. Poszczególne kręgi są kierowane przez wodzów, wytypowanych i mianowanych przez szczepowego lub przez drużynowego samodzielnie pracującej drużyny harcerzy leśnych.


Krąg Wilczków

Krąg wilczków skupia w swoich szeregach młodzików ze wszystkich drużyn szczepu, czy też wszystkich zastępów samodzielnie pracującej drużyny harcerzy leśnych. Krąg wilczków powinien liczyć od ok. szesnastu do dwudziestu czterech harcerzy. W przypadku, gdy w szczepie jest więcej drużyn, należy tworzyć nowe kręgi. Zadaniem podstawowym wodza kręgu wilczków jest doprowadzanie każdego z jego członków do momentu uzyskania przez niego miana wojownika. Dlatego dominującym zadaniem w programie pracy kręgu wilczków jest przygotowanie harcerzy do próby na stopień wywiadowcy i do próby na pięć wymaganych sprawności leśnych: trapera, tropiciela, służby polowej, leśnego człowieka i trzech piór. Jednak każdy harcerz, zależnie od swych upodobań i zaangażowania w pracę harcerską powinien zdobywać i inne, wybrane przez siebie sprawności.
Okres czasu, potrzebny do uzyskania miana wojownika wynosi średnio jeden do półtora roku od chwili złożenia przyrzeczenia. Z chwilą spełnienia wymaganych warunków na miano wojownika wilczek zostaje przyjęty do kręgu wojowników w czasie uroczystego ogniska szczepu lub pracującej samodzielnie drużyny harcerzy leśnych, najlepiej na obozie letnim.


Krąg Wojowników

Wszyscy wojownicy w szczepie lub samodzielnie pracującej drużynie harcerz leśnych należą do kręgu wojowników, prowadzonych przez doświadczonego instruktora. Zajęcia kręgu harcerzy leśnych, podobnie jak i kręgu wilczków odbywają się z reguły co drugi tydzień ( na przemian ze zbiórkami zastępów, które odbywają się w pozostałych wolnych tygodniach).
Zadania wojownika:
1. Wychowanie i praktyczne szkolenie najpierw ochotnika a potem wilczka oddanego pod jego opiekę w zastępie;
2. Realizacja stopnia ćwika i prób na sprawności, wymagane w ramach próby na miano wodza;
3. Pogłębianie swojej rleśnej mądrościr1;, podnoszenie sprawności fizycznej oraz swoich umiejętności praktycznych w zakresie wędrownictwa, biwakowania, obozownictwa itp. Przez realizowanie wybranych przez siebie sprawności indywidualnych;
4. Udział we wszystkich zajęciach kręgu wojowników.

Zadania wodza kręgu wojowników


1. Przygotowanie harcerzy leśnych do próby na stopień ćwika w ramach zajęć programowych;
2. Przygotowanie harcerzy leśnych do prób na sprawności wymaganych na miano wodza oraz na sprawności wybrane przez nich samych, których zdobycie jest warunkiem dopuszczenia do próby wodza. Przeprowadzanie biegów na te sprawności;
3. Wprowadzanie do wszystkich zajęć programowych kręgu a zwłaszcza dotyczących zdobywanych przez harcerzy sprawności i do organizowanych biegów na te sprawności jak najwięcej rprób dzielności";
4. Planowanie i przeprowadzanie wszystkich zajęć programowych z uwzględnieniem wieku harcerzy i wielkości ich grupy;
5. Typowanie kandydatów do próby na miano wodza harcerzy leśnych. Przy typowaniu tych kandydatów należy brać pod uwagę ich przydatność jako wodzów, oceniając ich działalność na funkcjach zastępowych, czy podstawowych, a zwłaszcza ich działalność wychowawczą, jako opiekunów ochotników i wilczków w zastępach;
6. Organizowanie biegu na stopień ćwika i przeprowadzanie prób na miano wodza przy współudziale Rady prób, powołanej przez szczepowego lub drużynowego samodzielnie pracującej drużyny harcerzy leśnych.

Wojownicy, którzy ukończyli szesnaście lat życia przechodzą do dalszej pracy w kręgu wodzów lub w kręgu starszoharcerskim wojowników. Do kręgu wodzów przechodzą ci harcerze, którzy zdobyli miano wodza, wykazują chęć dalszej pracy instruktorskiej i posiadają do tego odpowiednie kwalifikacje. Pozostali, natomiast przechodzą do starszoharcerskiego kręgu wojowników. Oba kręgi działają w ramach szczepu lub też samodzielnie pracującej drużyny harcerzy leśnych. Przyjęcie harcerza leśnego do jednego z wyżej wymienionych kręgów odbywa się w sposób obrzędowy przy ognisku szczepu lub samodzielnie pracującej drużyny harcerzy leśnych.

Krąg Wodzów

Funkcję wodza kręgu wodzów pełni szczepowy a w większych szczepach przeważnie jego zastępca. Krąg wodzów tworzy radę szczepu, której przewodniczy szczepowy. Szczepowy jest odpowiedzialny za całokształt pracy szczepu i dlatego ma prawo do zatwierdzania lub w uzasadnionych przypadkach do uchylania decyzji rady szczepu. Rada szczepu, wraz ze szczepowym kieruje całokształtem działalności szczepu, rozdziela zadania dla poszczególnych drużyn i pomaga im w ich realizowaniu, koordynuje pracę poszczególnych drużyn, prowadzi wszelkie kursy na szczeblu szczepu i wybiera z pośród siebie radę prób na stopnie i miano wodza, którą powołuje i zatwierdza szczepowy.
W samodzielnie pracującej drużynie harcerzy leśnych obowiązki wodza w kręgu wodzów pełni drużynowy a obowiązki rady szczepu rada drużyny.
Każdy harcerz leśny, posiadający miano wodza jest zobowiązany do zdobywania stopni starszoharcerskich oraz kolejnych stopni instruktorskich.
Krąg wodzów współpracuje ściśle ze starszoharcerskim kręgiem wojowników, korzystając z jego pomocy w codziennej pracy szczepu, czy też samodzielnie pracującej drużyny harcerzy leśnych.
Szczepowy, jego zastępca i inni funkcyjni na szczeblu szczepu są wybierani przez radę szczepu. Rada szczepu, czy też rada samodzielnie pracującej drużyny harcerzy leśnych powinna się zbierać przynajmniej raz w miesiącu celem omówienia bieżących spraw i zadań oraz oceny stopnia realizacji już wykonanych zadań.


Starszoharcerski Krąg Wojowników

W skład tego kręgu wchodzą harcerze leśni, którzy ukończyli co najmniej szesnasty rok życia i nie uzyskali dotychczas miana wodza. Ci, którzy rozpoczęli już próbę wodza w kręgu wojowników, mogą ją kontynuować i zakończyć w starszoharcerskim kręgu wojowników. Wodzem kręgu powinien być doświadczony instruktor, posiadający miano wodza. Wodza kręgu starszoharcerskiego mianuje szczepowy po uzgodnieniu tej kandydatury z wszystkimi członkami kręgu na walnym jego zgromadzeniu.
W przeciwieństwie do innych kręgów w szczepie lub samodzielnie pracującej drużynie harcerzy leśnych, krąg starszoharcerski dzieli się na zastępy, przeważnie siedmioosobowe. Starsi harcerze dobierają się sami w swoje zastępy i również sami wybierają z pośród siebie zastępowego, d którego mają zaufanie i który cieszy się wśród nich największym autorytetem. Funkcyjni ci muszą przejawiać wodzowskie zdolności i wielkie poczucie odpowiedzialności za powierzoną im pracę, sprawdzone już w ich działalności w kręgu wojowników. Dobry zastęp starszoharcerski powinien posiadać własne oblicze, które tworzą dążenia, cele i umiejętności jego członków. O sukcesach w działalności zastępu decyduje również ciekawa, nie szablonowa praca zastępu oraz panująca w nim atmosfera wzajemnej życzliwości, zaufania i przyjaźni. Dobry zastęp starszoharcerski powinien tworzyć dobrze zorganizowaną, zwartą, zżytą i zgraną grupę przyjaciół, których łączą wspólne zainteresowania i zamiłowania, krystalizujące się już w tym wieku. Bardzo istotną sprawą dla zastępu jest opinia zastępu, czyli wspólny sąd o każdej sprawie, który powstaje w zastępie.
Wybór nazwy i godła powinien stać się pierwszym spoiwem, łączącym zastęp. Ponieważ nazwa zastępu ukazuje kierunek i rodzaj jego działalności, więc musi być zgodna z dominującymi zainteresowaniami i pragnieniami jego członków i musi go wyróżniać z pośród innych zastępów. Godło zastępu jest symbolem odzwierciedlającym jego nazwę i działalność, np. godłem zastępu rłazikówr1; może być but turystyczny. Godło umieszcza zastęp na swoim proporcu.
Terminy zbiórek muszą być stałe i uzgadniane wspólnie przez cały zastęp. Wspólny wybór terminów zbiórek obowiązuje wszystkich harcerzy do brania w nich udziału. Zbiórki zastępu odbywają się przeważnie cztery razy w miesiącu.
Każda zbiórka zastępu musi być atrakcyjna, celowa i prowadzona zgodnie z przygotowanym planem. Ponieważ każdy starszy wojownik powinien zdobywać kolejne stopnie starszoharcerskie.

Opracował Rafał Łoziński