Historia puszczaństwa w Polsce

Ruch Woodcrafterski i jego początki w Polsce.


Zamieszczony w tytule artykułu termin "woodcraft" obejmuje bardzo szerokie treści i dlatego jest różnie interpretowany, np. jako leśna wiedza, czyli przyrodoznawstwo w ścisłym znaczeniu, jako leśna mądrość, życie leśne, puszczaństwo, itp. Polskie słowo "puszczaństwo" najlepiej oddaje sens słowa woodcraft, gdy mieści w sobie wiedzę leśną, życie w prostych warunkach leśnych i związane z nim konieczne umiejętności praktyczne, "magiczny" wpływ lasu na człowieka, emocjonalny stosunek do przyrody, jak również tęsknotę do życia zgodnego z prawami natury.




Za początek ruchu woodcrafterskiego, jak równie. skautingu, uważamy rok 1902, kiedy to w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej Ernest Thompson Seton, (ur. 1860, zm. 1946), po serii swych artykułów w czasopismach i po szeregu prób na polu duchowego i cielesnego wychowania młodzieży, założył swoją organizacje: Woodcraft Indians - Indianie Puszczańscy. Seton, człowiek wrażliwy na piękno i dobro oraz zauroczony przyrodą, wybitny jej znawca i malarz zwierząt, przewodził pierwszym szeregom swych leśnych skautów według wzoru idealnych praobywateli Ameryki - Indian. Jego pomysły na strukturę organizacyjna zręcznie później opracował angielski podpułkownik, następnie generał i lord Robert Baden - Powell, który kierując się doświadczeniami z wojny burskiej i czerpiąc z teorii wychowawczych Setona, założył i rozszerzył swój skauting, który dzięki jego organizacyjnym talentom i propagandowym zdolnościom kroczył zwycięsko przez cały świat. Amerykanie szybko zmienili charakter formy skautowej wypracowanej przez Setona i przyjęli całkowicie skautowy system wychowawczy Baden - Powella.

W późniejszych latach Seton, który współdziałał w rozwoju skautingu amerykańskiego i był przez pewien czas naczelnikiem amerykańskiej organizacji skautowej Boy Scouts of America, odszedł z tej organizacji, aby kontynuować realizacje swoich ideałów wychowawczych w załojonej przez siebie zjednoczonej organizacyjnie Puszczańskiej Lidze Ameryki (The Woodcraft League of America). Jedna z przyczyn, dla których Seton opuścił szeregi BSA, był nadmiar elementów
militarnych, które .żołnierz Baden - Powell włączył do swojego systemu wychowawczego młodych ludzi.

Zapoczątkowany przez Setona ruch, woodcrafterski dotarł równie. do Europy, co znalazło swój wyraz w nowo powstających organizacjach woodcrafterskich w Europie takich, jak np. "Liga Leśnej Mądrości" w byłej Czechosłowacji, czy te. trzech organizacjach woodcrafterskich w Anglii. Ruch woodcrafterski od samego początku swego istnienia był ruchem apolitycznym. Jedynym znanym mi wyjątkiem była i jest nadal lewicowa organizacja "The Woodcraft Folk" w Anglii.

Puszczaństwo było ważnym elementem programowym w pracy zdecydowanej większości drużyn harcerskich w Polsce prawie od zarania istnienia. Obok poznawania życia w przyrodzie wprowadzono przeróżne zwyczaje i obrzędy puszczańskie, nadawanie mian puszczańskich, sprawności leśnych oraz rozpowszechniono puszczańskie zdobnictwo obozowe, totemizm itp. puszczaństwo stało się jednym z najważniejszych elementów wychowawczych w harcerstwie, jak np. na obozach instruktorskich Chorągwi Warszawskiej, organizowanych corocznie od roku 1926 do 1939 nad jeziorem Wigry.

Wiadomości o ruchu woodcrafterskim na świecie, docierające do Polski były bardzo skromne i niepełne. Pierwsza nieco obszerniejsza informacje o E. Th. Setonie i jego ruchu puszczańskim znajdujemy w książce Bronisława Bouffałła: "Boy Scouts. Indianizm w wychowaniu." Warszawa 1912. Również na łamach "Skauta" lwowskiego z lat dwudziestych i trzydziestych ukazują się bardzo wartościowe materiały z dziedziny puszczaństwa, miedzy innymi tłumaczenia gawęd Johna Hargrave z jego książki: "Wychowanie szczepowe". Jednak najwięcej materiałów na temat ruchu woodcrafterskiego można znaleźć w czasopiśmie "Płomienie" i w innych publikacjach, wydawanych na początku lat dwudziestych przez Wolne Harcerstwo.

Wolne Harcerstwo.

Za pierwszy ruch harcerski w Polsce, zbliżając się do ruchów woodcrafterskich za granica uważa się powszechnie "Wolne Harcerstwo". "Wolne Harcerstwo" powstało w roku 1921 z inicjatywy Adama Ciołkosza (1901 - 1978) w ramach odnowy w harcerstwie polskim niezależnie, a nawet bez wiedzy o podobnych ruchach za granica. Konieczność odnowy w ZHP i niezbędne zmiany przedstawił A. Ciołkosz w roku 1921 w trzech listach do starszych harcerzy: "Potrzeba przebudowy", "Nowe horyzonty harcerstwa" i "Wolne harcerstwo".

Zdaniem autora listów, harcerstwo niema być organizacja typu opiekuńczego dla młodzieży, lecz ruchem i organizacja samej młodzieży; należy zlikwidować nadmiernie rozbudowana biurokracje, skostnienie w formach przesłaniających treść, szablonowość, dogmatyzm i krepowanie indywidualności; należy doprowadzić do zupełnej decentralizacji i do demokratyzacji, miedzy innymi przez likwidacje różanych "klik". A. Ciołkosz wypowiadał się te. przeciwko wszelkim
formom militaryzmu w harcerstwie oraz żądał całkowitej apolityczności harcerstwa i absolutnego nieangażowania się w kwestie społeczne i polityczne.

Olbrzymia wagę przywiązywał do konieczności nawrotu do przyrody, uważając, że właśnie od tego musi się zacząć program odnowy harcerstwa. Uważał, że dzielność i jasność, czyli ciągłe dążenie wzwyż, będące ideałem wychowawczym "Wolnego Harcerstwa", można realizować najszybciej i najłatwiej tylko w przyrodzie, gdzie kryje się najlepszy Nauczyciel prawdy, piękna i dobra.
Nawiązując do myśli Setona sadził, .e indianizm dzięki swojej atrakcyjności, wyprze z czasem militaryzm, tkwiący jeszcze w harcerstwie. Pisząc o "Wolnym Harcerstwie" przedstawił cztery cechy charakteryzujące ten ruch:

1. indianizm i dążenie do nawrotu ku przyrodzie,
2. ideologia prawa harcerskiego, skauting powszechny, skauting pokoju,
3. kult państwowości, patriotyzm czynny,
4. dążenie do uludowienia ruchu, ideologia świata pracy.

Do lipca roku 1923 "Wolne Harcerstwo" nie tworzyło .żadnego odrębnego związku, lecz zmierzało do znalezienia sobie miejsca w istniejącej organizacji. W założeniach swych "Wolne Harcerstwo" nie dążyło do rozbijania zrzeszenia oficjalnego, a było wyłącznie ośrodkiem ideowym, skupiającym
starszych harcerzy. Do "Wolnego Harcerstwa" mógł należeć każdy harcerz, należący do oficjalnego ZHP, jak również pozostający już poza tą organizacja, ale chcący służyć wielkim ideałom harcerskim. W "Wolnym Harcerstwie" nie było .żadnych ustaw, ani regulaminów, .żadnej egzekutywy, czy też upełnomocnionej reprezentacji. Obowiązywała tylko odpowiedzialność przed samym sobą. Aby być "wolnym harcerzem", wystarczył sam fakt poczuwania się do łączności z ruchem harcerskim i przynależność do świata idei harcerskiej. Odznaka "Wolnego Harcerstwa" przedstawia trzy koła wpisane w siebie; w punkcie ich zbieżności wybucha trój falisty płomień. Jest to symbol trójjedni: Prawdy, Piękna i Dobra, trzech elementów ludzkiego ducha, identycznych ze sobą i jedno tworzących. Koło jest symbolem doskonałości, płomień żarliwości w służbie ideałom swojej własnej duszy, świętego uniesienia i ofiary. Barwa czerwona symbolizuje świat pracy.

Centralnym punktem ruchu odnowy stało się pismo "Płomienie", które zaczęło się ukazywać w roku 1921 i do roku 1923 skupiało wokół siebie i kształtowało światopogląd "wolnych harcerzy".

Na pierwszym zjeździe "Wolnego Harcerstwa" w Machocicach w czerwcu 1922 uwidocznił się postępujący rozłam ideowy w jego kierownictwie. Radykalnie lewicowe grupy instruktorskie z Leonem Jankowskim na czele dążyły do przekształcenia apolitycznego ruchu w odrębną organizacje polityczna i do odrzucenia współpracy z ZHP w przeciwieństwie do A. Ciołkosza i Stanisława Jerschiny, opowiadających się za autonomia ruchu w ramach ZHP.

Na drugim zjeździe w Krakowie w lipcu 1923 uchwalono założenie zrzeszenia wolnych harcerzy pod nazwa "Zjednoczenie Wolnego Harcerstwa" na zasadach federacji, co zapewniło swobodę tworzenia grup ideowych i terytorialnych. Po zjeździe krakowskim orientacja Jankowskiego, domagająca się współpracy z młodzieżą komunistyczną, zdobywała sobie coraz więcej zwolenników, ścierając się z prawicowo - socjalistyczna orientacja A. Ciołkosza. Na zjeździe
w Helenówku w roku 1924 postanowiono przemianować federacje w Związek Pionierów. Adam Ciołkosz i jego zwolennicy przeszli do pracy w PPS a grupa Jankowskiego zaczęła wkrótce organizować polskiego "Pioniera".

Z punktu widzenia ruchu woodcrafterskiego najbardziej interesuje nas okres historii ruchu "Wolnego Harcerstwa" od początków jego istnienia do momentu utworzenia "Zjednoczenia Wolnego Harcerstwa". W okresie tym "Wolne Harcerstwo" nie tworzyło .żadnej samodzielnej organizacji, lecz było tylko ośrodkiem ideologicznym propagującym obok ideologii socjalistycznej
- puszczaństwo i indianizm (lub słowianizm, co mocno podkreślał sam A. Ciołkosz) w harcerstwie. Trzecim istotnym elementem ruchu woodcrafterskiego jest system szczepowy, który w założeniach "Wolnego harcerstwa" nie występuje. W związku z tym "Wolnego Harcerstwa" nie możemy uznać za ruch woodcrafterski w pełnym znaczeniu tego słowa.


Błękitne niebo!

hm. Tadeusz Wyrwalski.