Tajemniczy skrót HSRD to Harcerska Służba Ruchu Drogowego. Dawno zapomniana, jest dołączona do HSG, czyli Harcerskiej Służby Granicznej i odłączona od HSP, czyli Harcerskiej Służby Porządkowej. Leży sobie gdzieś w kącie, nikt o niej nie pamięta. A przecież wbrew pozorom jest ona programowo bardzo pojemna. Dlaczego w takim razie niewiele się o niej mówi, niewiele się robi?

Powodów jest kilka. Po pierwsze, wielu drużynowych nie zdaje sobie sprawy z tego, że specjalność istnieje. Po drugie, nawet jeżeli o niej słyszano, to nie bardzo wiadomo, co z nią zrobić - niby wszystko jest oczywiste, ale tak naprawdę wszystko za drużynowego robi szkoła, a on biedaczek już nie wie co ma więcej dołożyć od siebie. Po trzecie, aby faktycznie odbywała się służba, potrzeba papierów państwowych - nie da się tego załatwić kursem czy warsztatami wewnątrzzwiązkowymi, takimi jakie ma np. HSR. Po czwarte wreszcie, wielu drużynowych nie zdaje sobie sprawy z tego, że "mówi prozą" - tzn. robią zajęcia związane ze specjalnością, ale nie potrafią tego zaklasyfikować i zdefiniować jako tę właśnie specjalność. Po piąte, jako Związek i organizacja pozarządowa przespaliśmy pewien okres, w którym można było pewne rzeczy prawnie zagwarantować - skauci amerykańscy mają pod swoją opieką kursy nauki jazdy samochodowej, harcerze - jedyne co mogą to założyć Hufcową/Chorągwianą Szkołę Nauki Jazdy na rynkowych zasadach; kursy na kartę rowerową przeprowadzają szkoły podstawowe w ramach przedmiotu "wychowanie komunikacyjne", a kartę rowerową przyznaje dyrektor szkoły, do której uczęszcza uczeń. Więc nawet jeżeli egzaminu w szkole nie zrobi (bo nie zda, bo był chory itp.), to i tak kartę później (po dostarczeniu odpowiedniego zaświadczenia) wyda mu jego dyrektor.

Jakie zatem propozycje programowe czy też tematyka programowa zawiera się w HSRD? Co możemy harcerzom pokazać i przekazać oraz czego nauczyć?

1. Nauka poruszania się po drogach - począwszy od zajęć z "Bezpieczeństwa na obozach, biwakach, rajdach i zbiórkach" w ramach kursów drużynowych (obecnie przewodnikowskich+nakładki metodyczne), których częścią jest omawianie regulaminu z poruszania się po drogach (w każdej książce pracy obozu zawarty jest ten regulamin), poprzez własne kursy na kartę rowerową (nawet z egzaminem państwowym przeprowadzonym przez zaprzyjaźnionego policjanta z Wydziału Ruchu Drogowego), aż do utrwalania właściwych nawyków poruszania się po drodze (poprzez np. rajdy rowerowe czy piesze). Z prawem jazdy kategorii A, B, C i D będzie już gorzej - bez kwalifikowanego instruktora i właściwie przystosowanego pojazdu nie można póki co wyjechać na ulicę.

2. Wędrownicza służba - Inspektorat Harcerskiej Służby Granicznej i Ruchu Drogowego w Chorągwi Stołecznej ZHP co roku organizuje kursy na uprawnienia do wykonywania niektórych czynności w ruchu drogowym, zwane kursami na kierowanie ruchem drogowym. Oficjalnym organizatorem jest Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego w Warszawie, tam trzeba załatwiać wszystkie formalności, prowadzącymi zajęcia są policjanci z Wydziału Ruchu Drogowego Komendy Stołecznej Policji. Kurs taki, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2010 roku trwa 8h, kończy się egzaminem i po jego pozytywnym zdaniu otrzymaniem zaświadczenia ważnego 5 lat, poświadczającego uprawnienia do "machania lizakiem" na drodze. Takie uprawnienia zdobywają też opiekunowie pielgrzymek religijnych, a także pracownicy budów drogowych, w sytuacjach kiedy muszą kierować strumień samochodów raz w jedną raz w drugą stronę, dłubiąc przy kolejnym odcinku autostrad czy dróg ekspresowych. Wiedza ta przydaje się podczas różnych działań harcerskich, takich jak akcja "Parking" w Warszawie, polegająca na wskazywaniu kierowcom miejsc parkingowych i udrażnianiu dróg przejazdowych 1 listopada, a także uroczyste przemarsze czy defilady (np. w trakcie Rajdu "Arsenał"). Inspektorat Stołeczny w tym roku organizuje trzecią edycję kursu, po tegorocznej liczba przeszkolonych wędrowników wzrośnie do 30 (są to nie tylko wędrownicy współpracujący z Inspektoratem, ale także ratownicy czy łącznościowcy).

3. Udział w akcjach cywilnych - państwowych i samorządowych promujących zasady bezpieczeństwa na drodze. Akcje takie, jak "Zatrzymaj się i żyj", "Bądź bezpieczny na drodze", "Bezpieczny wózek", "Wypadki na drogach - porozmawiajmy", "Bezpieczne Drogi" i wiele, wiele innych, nawet lokalnych, gminnych czy powiatowych, dają bardzo szeroki wachlarz możliwości zajęć i imprez harcerskich - począwszy od konkursów plastycznych dla zuchów, poprzez konkurs opowiadań dla harcerzy, gier terenowych, aż do pomocy fizyczno-technicznej organizatorom takich akcji przez wędrowników (pomoc w zabezpieczeniu imprezy, pomoc przy miasteczku ruchu drogowego dla zdających kartę rowerową itp.). Ważnym oddziaływaniem takiej akcji jest to, ze działając na zuchy i harcerzy, oddziaływujemy na rodziców - "Mamo, a Druhna powiedziała, że mamy zapinać pasy", "Tato, Druh mówił, że dzieci trzeba w foteliku przewozić" itp.

Oczywiście, nie trzeba brać udziału w żadnej akcji, żeby realizować sprawności. Ale to zawsze lepiej jest połączyć przyjemne z pożytecznym, sprawności zdobywając niejako "przy okazji". Gama tych sprawności nie jest bardzo duża, ale jednak pewne pole manewru daje.

Pierwsze sprawności jakie mamy do dyspozycji to sprawność Łazika (*) i Trampa (**) z Podstawowego Zestawu Sprawności Harcerskich - w obu, oprócz 3-4 typowo turystycznych wymagań jest "Poznał/a zasady poruszania się po drogach" (Łazik) i "Poznał/a zasady bezpiecznego marszu (tempo, odpoczynek, obciążenie, przepisy ruchu drogowego)" (Tramp). Więcej sprawności wykorzystujących HSRD jest w Sprawnościach - Zestawie Uzupełniającym - trzy związane z jazdą na rowerze: Rowerzystka/rowerzysta (*) ("Potrafi jeździć na rowerze", "Zdobyła/ył kartę rowerową", "Konserwowała/ał rower przed i po wycieczce", "Uczestniczyła/ył w trzech całodniowych wycieczkach rowerowych"), Cyklista (**) ("Zna zasady bezpiecznego poruszania się pieszych i rowerzystów po drogach", "Zna budowę roweru i potrafi go konserwować. Potrafi zmienić dętkę", "Brała/ał udział w kilku wycieczkach rowerowych", "Wie, jaka jest różnica pomiędzy wymijaniem, omijaniem i wyprzedzaniem oraz zna zasady pierwszeństwa przejazdu (m.in. na skrzyżowaniach). Poznała/ał 10 znaków poziomych (na jezdni) i pokazała/ał je zastępowi podczas wycieczki po mieście", "Wykonała/ał planszę z podstawowymi znakami drogowymi obejmującymi: 10 znaków ostrzegawczych, 10 zakazu, 12 nakazu i 10 informacyjnych wraz z podpisami. Wytłumaczyła/ył ich znaczenie na zbiórce zastępu"), Znawczyni ruchu drogowego/znawca ruchu drogowego (***) ("W okresie próby systematycznie pełniła/ił służbę ruchu w miejscach i przy okazjach tego wymagających", "Uczestniczyła/ył w spotkaniu z policjantem na temat bezpieczeństwa na drogach i obowiązujących przepisów", "Zorganizowała/ał wraz z zastępem zawody na rowerowym torze przeszkód lub w miasteczku ruchu drogowego, popularyzując w ten sposób obowiązujące przepisy w drużynie, szczepie, szkole", "Zorganizowała/ał dla zuchów pokaz prawidłowego poruszania się po drogach, połączony z konkursem") oraz specjalnościowa turystyczna Turystka rowerowa/turysta rowerowy (*), zawierająca w pierwszym punkcie "Zna zasady bezpiecznego poruszania się pojazdu jednośladowego po drodze" oraz w ostatnim "Przygotowała/ał rower i ekwipunek do wyprawy (światła, koła, apteczka, mapa)". W ramach specjalności Nieprzetartego Szlaku dla harcerek i harcerzy niedowidzących jest Uważny pieszy ("Poznała/ał zasady ruchu drogowego w mieście, uczestnicząc w za­jęciach organizowanych w miasteczku ruchu drogowego", "Samodzielnie, pod okiem drużynowego, przeprowadziła/ił zastęp przez co najmniej dwa ruchliwe skrzyżowania oznakowane sygnali­zacją świetlną", "Poznała/ał zasady poruszania się w terenie niezabudowanym i potrafi zastosować je w praktyce, np. prowadząc zastęp na wędrówce", "Spopularyzowała/ał wśród kolegów w interesującej formie podsta­wowe zasady bezpiecznego poruszania się po ulicach i drogach"), zaś dla harcerek i harcerzy niewidomych Chodzę sama - chodzę sam ("Potrafiła/ił dojść do wyznaczonych punktów na terenie ośrodka, pomagała/ał słabszym w trafieniu do wyznaczonego miejsca", "Przestrzegała/ał przepisów bezpiecznego poruszania się na terenie ośrodka", "Potrafiła/ił rozróżnić rodzaje podłoża", "Umiała/ał prawidłowo korzystać z pomocy przewodnika", "Umiała/ał określić słuchowo na ulicy (drodze) kierunek i rodzaj jadącego pojazdu, potrafiła/ił, np. za pomocą węchu, określić mijane obiekty", "Poznała/ał zasady poruszania się w ruchu ulicznym").

Zuchy również posiadają swoje sprawności bądź elementy z zakresu HSRD. Sprawność zespołowa Policjant/Policjantka zawiera dwa podpunkty: "Wstąpiliśmy do Akademii Policyjnej, gdzie nauczyliśmy się przepisów ruchu drogowego, stopni, sygnalizowania" oraz "Urządziliśmy miniturniej przepisów ruchu drogowego lub dzień kultury na jezdni", zaś sprawność indywidualna Przechodzień, jest w całości poświęcona bezpieczeństwu na drodze ("Wiem, jak należy zachować się w drodze do szkoły i gdzie można bezpiecznie przechodzić przez ulicę. Wiem, co to jest zebra", "Rozpoznaję znaki drogowe, jakie są na drodze z mojego domu do szkoły i w okolicach mojego miejsca zamieszkania, wiem, co oznacza sygnalizacja świetlna i dźwiękowa", "Nauczyłem młodsze dziecko zasad przechodzenia przez ulicę", "Wiem, jak oznaczona jest ścieżka rowerowa i kto może się po niej poruszać", "Potrafię zachować się w sytuacji, gdy widzę na ulicy wypadek, wiem, kogo należy poinformować o takim zdarzeniu", "Umiem poruszać się po drodze, na której nie ma chodnika. Wiem, co muszę mieć przy sobie poruszając się po drodze po zmroku"), sprawność indywidualna Rowerzysta również po części zwraca uwagę na problem bezpieczeństwa ("Bezpiecznie jeżdżę na rowerze", "Znam podstawowe przepisy ruchu drogowego", "Znam rodzaje znaków drogowych, potrafię rozpoznać niektóre z nich", "Potrafię przygotować rower do bezpiecznej jazdy").

Jak widać z powyższego jest w czym wybierać dla każdej kategorii wiekowej i dla różnych zainteresowań. To oczywiście nie wyczerpuje tematu zajęć i propozycji programowych ze specjalności HSRD - to dopiero początek i podstawa.

phm. Agnieszka Fietkiewicz
Szefowa Inspektoratu HSGiRD Chorągwi Stołecznej